§ 20 neque enim quisquam est tam aversus a Musis, qui non mandari versibus aeternum suorum laborum facile praeconium patiatur.
왜냐하면 그 누구도 무사이 여신들로부터 그렇게 등돌리진 않았기 때문입니다, 그 자신의 노력들에 대한 선포가 영원토록 언어들에 위임되는 것을 쉽사리 받아들이지 않을 자로서.
mandari : mando inf. pass. entrust, order.

Themistoclem illum, summum Athenis virum, dixisse aiunt, cum ex eo quaereretur, quod acroama aut cuius vocem libentissime audiret: “Eius, a quo sua virtus optime praedicaretur”.
저 테미스토클레스, 아테네에서 가장 훌륭한 사내가, (다음과 같이) 말했다고 사람들은 말합니다, 그가 어떤 암송자 혹은 그의 목소리를 가장 기쁘게 들을지에 대해 질문받았을 때 : "그에 의해 그 자신의 탁월함이 최선으로 선언되는 그런 자의 것을."
acroama : that which is heard with pleasure.

itaque ille Marius item eximie L. Plotium dilexit, cuius ingenio putabat ea, quae gesserat, posse celebrari.
그러므로 저 마리우스 또한 같은 식으로 훌륭하게 루키우스 플로티우스를 평가하였습니다, 그의 재능으로 그가 내놓았던 것이 평가될 수 있다고 생각했습니다.
dilexit : diligo pf. love, hold dear, esteem.


§ 21 Mithridaticum vero bellum, magnum atque difficile et in multa varietate terra marique versatum, totum ab hoc expressum est.
실제로 미트리다테스 전쟁, 대단히 어렵고 또한 수많은 여러 땅과 바다에 연루된, 그 전쟁 전체가 이 사람에 의해 묘사되었습니다.

qui libri non modo L. Lucullum, fortissimum et clarissimum virum, verum etiam populi Romani nomen inlustrant.
그 책들은 단지 가장 용맹하고 가장 빛나는 사내 루키우스 루쿨루스뿐만 아니라 실로 또한 로마 시민의 이름까지 빛냅니다.

populus enim Romanus aperuit Lucullo imperante Pontum et regiis quondam opibus et ipsa naturae regione vallatum; populi Romani exercitus eodem duce non maxima manu innumerabilis Armeniorum copias fudit; populi Romani laus est urbem amicissimam Cyzicenorum eiusdem consilio ex omni impetu regio atque totius belli ore ac faucibus ereptam esse atque servatam.
왜냐하면 로마 시민은 루쿨루스의 지휘로 폰투스를, 일찍이 왕실의 재원과 자연 지형 자체로 둘러쌓여 있는 폰투스를 열어냈기 때문입니다; 로마 시민의 군대는 바로 그 지휘자와 최대한도 아닌 힘으로 아르메니아의 헤아릴 수 없이 많은 병력을 완파했습니다; 로마 시민의 명성은 가장 친애하는 퀴지쿠스인들의 도시가 그 장군의 방책으로 왕실의 모든 공격과 전체 전쟁의 입과 목으로부터 구조되었고 또 보호받았다는 것입니다.
aperuit : aperio pf. uncover, explain, reveal.
imperante : impero part. abl. order, rule.
regiis : regia. palace, castle, fortress.
vallatum : vallo pf. pass. surround.
exercitus : army.
fudit : fundo pf. overthrow, overcome, rout, vanquish.

nostra semper feretur et praedicabitur L. Lucullo dimicante cum interfectis ducibus depressa hostium classis et incredibilis apud Tenedum pugna illa navalis; nostra sunt tropaea, nostra monumenta, nostri triumphi.
우리의 그 일은 언제까지나 이야기되고 회자될 것입니다, 루키우스 루쿨루스가 싸우고 적장들이 도륙당하고 적들의 함대가 침몰당했을 때 테네도스에서의 우리의 저 믿기 힘든 해전은; 그 전리품들이 우리들의 것들이고, 그 기념물들이 우리들의 것들이며, 그 승전보들이 우리들의 것들입니다.
dimicante : dimico part. fight, battle. struggle.
interfectis : interficio pf. pass. kill, destroy.
classis : class, grade, navy, group.

quae quorum ingeniis efferuntur, ab eis populi Romani fama celebratur.
그들의 재능에 의해 이런 일들이 수행되는 이들, 그들에 의해 로마 시민의 명성이 기려집니다.


§ 22 carus fuit Africano superiori noster Ennius; itaque etiam in sepulcro Scipionum putatur is esse constitutus ex marmore.
우리의 엔니우스는 위대한 아프리카누스에게 흡족한 자였습니다: 따라서 스키피우스 사람들의 묘지에조차 그가 대리석으로 세워졌다고 여겨집니다.
sepulcro : sepulcrum. grave, tomb.

at eis laudibus certe non solum ipse qui laudatur, sed etiam populi Romani nomen ornatur.
또한 그에 대한 칭송들로써 물론 비단 칭송받는 자 자신만이 아니라, 또한 로마 시민의 이름까지 장식됩니다.

in caelum huius proavus Cato tollitur; magnus honos populi Romani rebus adiungitur.
하늘로 이 사람의 선조 카토가 고양됩니다; 대단한 존경이 로마 시민의 일들에 더해집니다.

omnes denique illi Maximi, Marcelli, Fulvii non sine communi omnium nostrum laude decorantur.
끝으로 저 막시무스, 마르켈루스, 풀위우스의 모든 사람들이 빠짐없이 우리들 모두의 공통의 칭송으로 찬양받습니다.

[X] ergo illum, qui haec fecerat, Rudinum hominem, maiores nostri in civitatem receperunt: nos hunc Heracliensem, multis civitatibus expetitum, in hac autem legibus constitutum, de nostra civitate eiciemus?
그러므로 이 일을 해낸 저 루디아이 사람을 우리의 선조들께서 도시 내로 받아들이셨습니다: 우리는 이 헤라클레아 사람을, 많은 도시들에 의해 추구된 자를, 한 편 이 곳에서 법령에 의해 정립된 자를, 우리의 도시로부터 내칠 것입니까?

§ 23 nam si quis minorem gloriae fructum putat ex Graecis versibus percipi, quam ex Latinis, vehementer errat, propterea quod Graeca leguntur in omnibus fere gentibus, Latina suis finibus exiguis sane continentur.
왜냐하면 만일 누군가 그리스의 문장들로부터, 라틴의 문장들보다, 더 적은 성과가 획득된다고 생각한다면, 그는 지극히 잘못하고 있는데, 그 이유는 그리스의 작품들은 거의 모든 국가들에서 읽히고, 라틴의 작품들은 그들 자신들의 좁은 한계로 확실히 제한되기 때문입니다.
propterea quod : because.

qua re si res eae, quas gessimus, orbis terrae regionibus definiuntur, cupere debemus, quo [minus] manuum nostrarum tela pervenerint, eodem gloriam famamque penetrare, quod cum ipsis populis, de quorum rebus scribitur, haec ampla sunt, tum eis certe, qui de vita gloriae causa dimicant, hoc maximum et periculorum incitamentum est et laborum.
이런 이유로 만일 우리가 수행해낸 그러한 일들이 세계의 지역들로 한정된다면, 우리는 바라야 합니다, 우리 손의 창들이 닿았을, 바로 그 영광과 명성을 관통하기를, 왜냐하면 그들의 일들에 대하여 기록되는 그 바로 그 사람들에게 이러한 일들이 영광스러울 뿐만 아니라, 확실히 그들에게도, 영광으로 인해 삶에 대해 투쟁하는 그들에게도, 이것은 위험들과 고난들에 대한 최상의 자극제이기 때문입니다.
gessimus : gero pf. 1pl.
tela : telum. spear. weapon.
pervenerint : pervenio subj. pf. come to, reach, arrive.
penetrare : penetro inf. penetrate.
dimicant : dimico. fight. struggle.
incitamentum : incentive, stimulus.

§ 24 quam multos scriptores rerum suarum magnus ille Alexander secum habuisse dicitur!
얼마나 자신의 일들에 대한 얼마나 많은 작가들을 저 위대한 알렉산더가 그 자신의 곁에 두었다고 이야기되는지!

atque is tamen, cum in Sigeo ad Achillis tumulum astitisset: “O fortunate” inquit “adulescens, qui tuae virtutis Homerum praeconem inveneris!”.
그리고 그럼에도 저 사람은, 시게움에서 아킬레스의 무덤 앞에 섰을 때: "축복받은 청년이여, 그대의 용맹에 대해 호메로스라는 전령을 찾은 자여!" 라고 말했습니다.
astitisset : asto plpf. subj. stand at/on/by.
praeconem : herald, crier.
inveneris : invenio pf. subj.

et vere. nam nisi illi ars illa exstitisset, idem tumulus, qui corpus eius contexerat, nomen etiam obruisset.
또한 진정으로 그러합니다. 왜냐하면 저 사람에게 저 작품이 나타나지 않았더라면, 그의 육신이 묻힌 바로 그 무덤은 그 이름마저 묻어 버렸을 것이기 때문입니다.
ars : 8. Artistic achievement.
exstitisset : exsisto plpf. subj. step out, appear.
contexerat : contego plpf. cover up, hide. bury/entomb.
obruisset : obruo plpf. subj. cover up, hide. bury/entomb.

quid? noster hic Magnus, qui cum virtute fortunam adaequavit, nonne Theophanem Mytilenaeum, scriptorem rerum suarum, in contione militum civitate donavit et nostri illi fortes viri, sed rustici ac milites, dulcedine quadam gloriae commoti quasi participes eiusdem laudis magno illud clamore approbaverunt?
어떻습니까? 우리의 이 마그누스, 그의 용맹에 그 운명을 맞추었던 자는, 그의 전기작가인 뮈틸레네의 테오파네스에게, 보병들의 집회에서 시민권을 선사하였지 않습니까? 또 우리의 저 강력한 사내들, 하지만 투박한 자들이자 병사들인 자들은, 영광의 어떤 달콤함으로 추동되어 마치 그 자의 칭송들에 동참하는 자들인냥 대단한 환호로써 저 일을 인정하였지 않습니까?
adaequavit : adaequo pf. equalize. compare.
contione : assembly.
commoti : commoveo pf. pass. part.
participes : particeps. sharer, partaker.
clamore : shout, loud shouting. applause.
approbaverunt : approbo pf. approve, commend.

§ 25 itaque, credo, si civis Romanus Archias legibus non esset, ut ab aliquo imperatore civitate donaretur perficere non potuit!
따라서, 제가 믿기로, 만일 아르키아스가 법률로써 로마시민이 아니라면, 그 어떤 장수에 의해서도 시민권이 부여되는 일은 이루어질 수 없었을 것입니다!

Sulla, cum Hispanos donaret et Gallos, credo, hunc petentem repudiasset!
술라는, 히스파누스인들과 갈루스인들에게 부여했었을지라도, 제가 생각하기로는, 이러한 요구는 거절하였을 것입니다!

quem nos in contione videmus, cum ei libellum malus poeta de populo subiecisset, quod epigramma in eum fecisset, tantummodo alternis versibus longiusculis, statim ex eis rebus, quas tunc vendebat, iubere ei praemium tribui, sub ea condicione, ne quid postea scriberet.
우리는 그를 집회에서 보고 있습니다, 그에게 한 저급한 시인이 사람들에 대하여 소책자를 제공했었을 때, 그의 경구로 이루어진 책자를, 단지 교차된 좀 더 긴 구절들로 이루어진, 즉시 그 당시 그 시인이 판매하고 있었던 그의 것들로부터, 그 시인에게 보상이 주어지기를 요청하는 것을, 그 시인이 이후로 어떤 것도 쓰지 않을 그런 조건 하에서 말입니다.
subiecisset: subicio plpf. subj. to hand to, supply.
fecisset : facio plpf. subj.
longiusculis : a little longer.
vendebat : vendo impf. sell, vend.
praemium : prize.
tribui : tribuo inf. pass. divide, bestow, attribute.

qui sedulitatem mali poetae duxerit aliquo tamen praemio dignam, huius ingenium et virtutem in scribendo et copiam non expetisset?
저급한 시인의 노력이 어떤 보상에 합당하다 생각했을 사람이, 여기 이 사람의 글쓰기에 대한 재능과 가치와 풍부함을 구하지 않았겠습니까?
sedulitatem : assiduity.
expetisset : expeto plpf. subj.

§ 26 quid? a Q. Metello Pio, familiarissimo suo, qui civitate multos donavit, neque per se neque per Lucullos impetravisset?
어떻습니까? 가장 친밀한 그의 사람인 퀸투스 메텔루스 피우스에게서, 도시에 많은 것들을 선사했던 그로부터도, 그 자신 스스로도 루쿨루스 사람들을 통해서도 그는 성취할 수 없었던 것입니까?
impetravisset : impetro plpf. subj. obtain, succeed.

qui praesertim usque eo de suis rebus scribi cuperet, ut etiam Cordubae natis poetis, pingue quiddam sonantibus atque peregrinum, tamen auris suas dederet.
그는 특히 어떤 식으로든 그 자신의 일에 대한 것이 기록되기를 바랐습니다, 심지어 코르두바 출신의 시인들에게조차, 어떤 멍청하고도 이상한 것을 소리내는 그런 자들에게조차, 그럼에도 그 자신의 귀를 기울였었을 만큼 말입니다.
praesertim : especially, particulary.
pingue : pinguis, pingue. fat, rich, dull, stupid.
sonantibus : sono part. make a noise. express.
peregrinum : peregrinus. foreign, alien.

[XI] neque enim est hoc dissimulandum, quod obscurari non potest, sed prae nobis ferendum: trahimur omnes studio laudis, et optimus quisque maxime gloria ducitur.

ipsi illi philosophi, etiam illis libellis, quos de contemnenda gloria scribunt, nomen suum inscribunt: in eo ipso, in quo praedicationem nobilitatemque despiciunt, praedicari de se ac nominari volunt.


§ 27 Decimus quidem Brutus, summus vir et imperator, Acci, amicissimi sui, carminibus templorum ac monumentorum aditus exornavit suorum.

iam vero ille, qui cum Aetolis Ennio comite bellavit, Fulvius, non dubitavit Martis manubias Musis consecrare.

qua re in qua urbe imperatores prope armati poetarum nomen et Musarum delubra coluerunt, in ea non debent togati iudices a Musarum honore et a poetarum salute abhorrere.


§ 28 atque ut id libentius faciatis, iam me vobis, iudices, indicabo et de meo quodam amore gloriae – nimis acri fortasse, verum tamen honesto – vobis confitebor.

nam quas res nos in consulatu nostro vobiscum simul pro salute huius aeque imperi et pro vita civium proque universa re publica gessimus, attigit hic versibus atque inchoavit.

quibus auditis, quod mihi magna res et iucunda visa est, hunc ad perficiendum †ad<h>ortavi†.

nullam enim virtus aliam mercedem laborum periculorumque desiderat praeter hanc laudis et gloriae; qua quidem detracta, iudices, quid est quod in hoc tam exiguo vitae curriculo et tam brevi tantis nos in laboribus exerceamus?


§ 29 certe si nihil animus praesentiret in posterum et si, quibus regionibus vitae spatium circumscriptumst, eisdem omnis cogitationes terminaret suas, nec tantis se laboribus frangeret neque tot curis vigiliisque angeretur nec totiens de ipsa vita dimicaret.

nunc insidet quaedam in optimo quoque virtus, quae noctis ac dies animum gloriae stimulis concitat atque admonet non cum vitae tempore esse dimittendam commemorationem nominis nostri, sed cum omni posteritate adaequandam.


[XII] § 30 an vero tam parvi animi videamur esse omnes, qui in re publica atque in his vitae periculis laboribusque versamur, ut, cum usque ad extremum spatium nullum tranquillum atque otiosum spiritum duxerimus, nobiscum simul moritura omnia arbitremur?

an statuas et imagines, non animorum simulacra, sed corporum, studiose multi summi homines reliquerunt: consiliorum relinquere ac virtutum nostrarum effigiem nonne multo malle debemus summis ingeniis expressam et politam?

ego vero omnia, quae gerebam, iam tum in gerendo spargere me ac disseminare arbitrabar in orbis terrae memoriam sempiternam.

haec vero sive a meo sensu post mortem afutura est, sive – ut sapientissimi homines putaverunt – ad aliquam mei partem pertinebit, nunc quidem certe cogitatione quadam speque delector.


§ 31 qua re conservate, iudices, hominem pudore eo, quem amicorum videtis comprobari cum dignitate tum etiam vetustate; ingenio autem tanto, quantum id convenit existimari, quod summorum hominum ingeniis expetitum esse videatis; causa vero eius modi, quae beneficio legis, auctoritate municipi, testimonio Luculli, tabulis Metelli comprobetur.

quae cum ita sint, petimus a vobis, iudices, si qua non modo humana, verum etiam divina in tantis ingeniis commendatio debet esse, ut eum, qui vos, qui vestros imperatores, qui populi Romani res gestas semper ornavit, qui etiam his recentibus nostris vestrisque domesticis periculis aeternum se testimonium laudis daturum esse profitetur, estque ex eo numero, qui semper apud omnis sancti sunt habiti itaque dicti, sic in vestram accipiatis fidem, ut humanitate vestra levatus potius quam acerbitate violatus esse videatur.


§ 32 quae de causa pro mea consuetudine breviter simpliciterque dixi, iudices, ea confido probata esse omnibus.

quae †ferme <aliena> a me<a>† iudicialique consuetudine et de hominis ingenio et communiter de ipsius studio locutus sum, ea, iudices, a vobis spero esse in bonam partem accepta; ab eo, qui iudicium exercet, certo scio.

-작성중-
[V] nam – cum Appi tabulae neglegentius adservatae dicerentur; Gabini, quam diu incolumis fuit, levitas, post damnationem calamitas omnem tabularum fidem resignasset – Metellus, homo sanctissimus modestissimusque omnium, tanta diligentia fuit, ut ad L. Lentulum praetorem et ad iudices venerit, et unius nominis litura se commotum esse dixerit.
- 압피우스의 서판들은 더욱 부주의하게 보관되었다고 이야기되었고; 가비니우스의, 그가 살아 있던 동안의, 경솔함, 비난 이후 불운이 서판들에 대한 모든 신뢰를 파괴했음에도 - 메텔루스, 그 누구보다도 경건하고도 절제된 사람, 그는 다음과 같을 정도로 근면했기 때문입니다, 집정관 루키우스 렌툴루스와 판관들을 향해 나아가, 단 하나의 이름에 대한 말소로써도 그 자신 우려되었다고 말했을 만큼 말입니다.
neglegentius : neglegens compr.
adservatae : adservo pf. pass. part. keep, guard, preserve.
quam diu : as long as.
damnationem : damnatio. condemnation.
resignasset : resigno plpf. subj. rescind, destroy.

his igitur <in> tabulis nullam lituram †in nomen† A. Licini videtis.
그러므로 이런 서판들에서 여러분들께서는 아울루스 리키니우스의 이름에 있어서 아무런 말소도 보시지 못합니다.

§ 10 quae cum ita sint, quid est, quod de eius civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque in civitatibus fuerit ascriptus?
그 일들이 그러하기에, 여러분들께서 그의 시민권에 대해 의심하실 것, 특히 그가 다른 어떤 도시들에서든 등록되었을지라도 그러하실 것은 무엇입니까?
praesertim : especially, particularly.

etenim cum mediocribus multis et aut nulla aut humili aliqua arte praeditis gratuito civitatem in Graecia homines impertiebant, Reginos credo aut Locrensis aut Neapolitanos aut Tarentinos, quod scaenicis artificibus largiri solebant, id huic summa ingeni praedito gloria noluisse! quid?
그리고 어중간한 대중과 전혀 아무런 기술도 없거나 혹은 보잘 것 없는 어떤 기술을 갖춘 이들에게 무료로 그리스에서 시민권을 사람들이 부여하고 있었기에, 레기움인들이나 로크리인들 또는 나폴리인들 혹은 타렌툼인들을 저는 다음과 같이 믿고 있습니다, 연기하는 배우들에게 넘치도록 주는 일에 그들이 익숙한 그것을, 최상의 재능으로 영광을 부여받은 이 사람에게는 거부했다고 말입니다! 무엇 때문입니까?
praeditis : gifted, provided with.
scaenicis : scaenicus. actor(m). theatrical(a).
artificibus : artist, actor.
largiri : largio pass. inf. give bountifully, lavish.

cum ceteri non modo post civitatem datam, sed etiam post legem Papiam aliquo modo in eorum municipiorum tabulas inrepserunt, hic, qui ne utitur quidem illis, in quibus est scriptus, quod semper se Heracliensem esse voluit, reicietur?
다른 이들이 시민권을 받은 이후뿐만 아니라, 파피아 법 이후에도 다른 어떤 방식으로 그들의 거주구들에 대한 서판들에 잠입했음에도, 그가 등록된 저 서판들마저 사용하지 않은, 언제나 자신이 헤라클레아인이기를 바랐기에 그리했던, 이 사람이 거부되겠습니까?

§ 11 census nostros requiris. scilicet. est enim obscurum proxumis censoribus hunc cum clarissimo imperatore L. Lucullo apud exercitum fuisse; superioribus, cum eodem quaestore fuisse in Asia; primis, Iulio et Crasso, nullam populi partem esse censam.
당신은 우리들의 등록 서류들을 요구하고 있습니다. 물론입니다. 이 사람이 가장 특출난 장군 루키우스 루쿨루스와 함께 군대에 속해 있었다는 것은 최근 등록서류들로 불분명하기 때문입니다; 더 앞선 기록들로, 바로 그 집정관과 함께 아시아에 있었다는 것도; 최초의 기록들로, 율리우스와 크라수스에게, 사람들의 어떠한 일부로도 등록되지 않았다는 것도 말입니다.

sed – quoniam census non ius civitatis confirmat, ac tantum modo indicat eum, qui sit census, ita se iam tum gessisse [pro cive] – eis temporibus, quibus tu criminaris ne ipsius quidem iudicio in civium Romanorum iure esse versatum, et testamentum saepe fecit nostris legibus et adiit hereditates civium Romanorum et in beneficiis ad aerarium delatus est a L. Lucullo pro consule.
하지만 - 그 등록 서류가 시민권의 어떠한 권리도 보장하지 않기에, 그리고 오직 그 정도만 등록된 자에게 보여주었기에, 그 자신이 이미 당시에 [시민으로서] 처신한 그 만큼만 - 그 시기에, 당신이 바로 당신 자신의 송사가 전혀 아닌 로마 시민들의 권리에 관련되었다고 고발하였던 그 때, 그는 우리의 법률로써 자주 증언을 만들었고 또 로마 시민들의 유산들을 물려 받았으며 재정을 위한 지원들에 집정관으로서의 루키우스 루쿨루스에 의해 등록되었습니다.
modo : but only.
versatum : verso pf. pass. w.in and abl. occupy, be engaged in. concerns.
testamentum : testamentum. will, testament. covenant.
adiit hereditates : adeo pf. take possession (inheritance).
delatus : defero pf. pass. carry off, convery, register, offer.

quaere argumenta, si quae potes: numquam enim hic neque suo neque amicorum iudicio revincetur.
당신이 만일 할 수 있다면, 논거들을 찾아 보십시오: 왜냐하면 결코 이 사람은 그 자신의 판결로도 친구들의 판결로도 논파당하지 않을 것이기 때문입니다.

[VI] § 12 quaeres a nobis, Gratti, cur tanto opere hoc homine delectemur.
그라티우스여, 당신은 저에게 물을 것입니다, 어째서 그 만큼의 수고로 이 사람에게 제가 기뻐하는지 말입니다.
tanto opere : with such labor.

quia suppeditat nobis, ubi et animus ex hoc forensi strepitu reficiatur, et aures convicio defessae conquiescant.
그가 저에게 제공하기 때문입니다, 제 영혼이 이러한 법정의 소란으로부터 회복될 시간, 성화에 지친 저의 두 귀가 쉴 시간을.
suppeditat : make available when/as required.
forensi : pertaining of the courts.
strepitu : noise.
convicio : noise.
defessae : defessus. worn out, weary.
conquiescant : conquiesco subj. rest.

an tu existimas aut suppetere nobis posse, quod cotidie dicamus in tanta varietate rerum, nisi animos nostros doctrina excolamus, aut ferre animos tantam posse contentionem, nisi eos doctrina eadem relaxemus?
당신이 생각이나 할 수 있겠습니까, 우리에게 충분할 수 있다고, 매일 우리가 그렇게도 다양한 일들에 있어서 말할 것이, 우리의 영혼들을 우리가 교육으로 증진시키지 않는 한, 혹은 우리의 영혼들이 그 만큼의 긴장을 견뎌낼 수 있다고, 우리가 그 영혼들을 동일한 교육에서 풀어주지 않는 한?
existimas : value, think, judge.
contentionem : stretching, tension.

ego vero fateor me his studiis esse deditum.
저로서는 진실로 제 자신이 이러한 탐구에 헌신하였노라고 시인합니다.

ceteros pudeat, si qui se ita litteris abdiderunt, ut nihil possint ex eis neque ad communem adferre fructum neque in aspectum lucemque proferre.
다른 이들은 부끄러워할 것입니다, 만일 자신을 그 만큼 문학작품들에서 떼어 놓았었다면, 그들이 그것들로부터 아무것도 공공의 이익을 위해 가져오지도 시야와 조명 속에 내놓지도 못할 만큼 말입니다.
abdiderunt : abdo pf. put away, set aside.

me autem quid pudeat, qui tot annos ita vivo, iudices, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut voluptas avocarit aut denique somnus retardit?
하지만 저는 무엇을 부끄러워하겠습니까, 그렇게나 여러 해 동안 그런 식으로 살고 있는 제가, 배심원 여러분, 단 한 번도 그 누구의 시간이나 편의로부터도 저를 저의 휴식이 떼어놓지도 쾌락이 불러내지도 끝으로 잠이 지체시키지도 못하도록.
abstraxerit : abstraho pf. subj. drag away from.
retardi(e?)t : retardo subj. delay.

§ 13 qua re quis tandem me reprehendat aut quis mihi iure suscenseat, si, quantum ceteris ad suas res obeundas, quantum ad festos dies ludorum celebrandos, quantum ad alias voluptates et ad ipsam requiem animi et corporis conceditur temporum, quantum alii tribuunt tempestivis conviviis, quantum denique alveolo, quantum pilae, tantum mihi egomet ad haec studia recolenda sumpsero?
결국 어떤 일로 누가 저를 비난하겠습니까 혹은 누가 제게 정당하게 분노하겠습니까, 만일, 다른 이들에 의해 그들 자신의 일들이 수행되는 것을 위한 만큼, 경연들의 축일들이 기념되는 것을 위한 만큼, 다른 쾌락들과 그리고 영육의 바로 그와 같은 휴식을 위해 시간에 대해 용인받은 만큼, 다른 이들이 때마다의 만찬들에 분배하는 만큼, 결국 장기판에 쏟는 만큼, 공에 쏟는 만큼, 그 만큼을 제게 제 자신 스스로 이러한 탐구들이 재개되는 일을 위해 상정했을 것이라면?
reprehendat : reprehendo subj. blame.
suscenseat : suscenseo subj. be angry, be indgnant with.
obeundas : obeo fut. pass. to engage in, perform.
tempestivis : seasonable, opportune, timely.
conviviis : banquet, fest, dinner party.
sumpsero : sumo

atque hoc adeo mihi concedendum est magis, quod ex his studiis haec quoque crescit oratio et facultas, quae, quantacumque [est] in me, numquam amicorum periculis defuit.
또한 이것은 제게 더욱 더 용인되어야 하는 것입니다, 이러한 탐구들로부터 이와 같은 웅변과 기술이 나오기 때문입니다, 제 안에 얼만큼이 있든, 결코 친구들의 위험들로부터 외면하지 않은 기술이 말입니다.
crescit : cresco.

quae si cui levior videtur, illa quidem certe, quae summa sunt, ex quo fonte hauriam, sentio.
만일 누군가에게 그 기술이 더 사소해 보인다면, 그 원천으로부터 제가 길어낸 저것들이 최상의 것들이라고 저는 생각합니다.
hauriam : haurio subj. draw up.

§ 14 nam nisi multorum praeceptis multisque litteris mihi ab adulescentia suasissem, nihil esse in vita magno opere expetendum, nisi laudem atque honestatem, in ea autem persequenda omnis cruciatus corporis, omnia pericula mortis atque exsilia parvi esse ducenda, numquam me pro salute vestra in tot ac tantas dimicationes atque in hos profligatorum hominum cotidianos impetus obiecissem.
왜냐하면 만일 다수의 교육들과 다수의 문학들로 제가 제 자신에게 청년기에서부터 설득시키지 않았었더라면, 제 생애에 그렇게 대단한 노력으로 기대해야 하는 아무것도 없다는 것을, 칭송과 명예가 아니라면, 하지만 그 추구에 있어서 육체들의 모든 고통들이, 죽음의 모든 위험과 추방도 사소한 것들로 여겨져야 한다는 것을, 결코 제 자신을 여러분들의 구제를 위해 그렇게나 많고도 커다란 투쟁들 속으로 또한 타락한 인간들의 이런 나날의 공격들 속으로 투신하지 않았을 것입니다.
suasissem : suadeo plpf. subj. advise, persuade.
persequenda : follow up, pursue, accomplish.

sed pleni omnes sunt libri, plenae sapientium voces, plena exemplorum vetustas, quae iacerent in tenebris omnia, nisi litterarum lumen accederet.
하지만 모든 책들이 가득하고, 현인들의 목소리들이 넘쳐나고, 고대가 예시들로 풍요롭습니다, 전부 어둠 속에 잠들어 있었을 것들이, 문학의 빛이 가 닿지 않았더라면 말입니다.
iacerent : iaceo impf. subj. lie, dead, sleep.

quam multas nobis imagines – non solum ad intuendum, verum etiam ad imitandum – fortissimorum virorum expressas scriptores et Graeci et Latini reliquerunt!
그렇게 많은 상들을 우리에게 - 고찰하기 위해서만이 아니라, 또한 실로 모방하기 위해서도 - 가장 강력한 사내들에 대해 묘사된 모습들을 그리스와 라틴의 작가들은 남겨 놓았습니다!

quas ego mihi semper in administranda re publica proponens animum et mentem meam ipsa cognitatione hominum excellentium conformabam.
그 영상들을 저는 제 자신에게 공적인 일을 관리함에 있어서 앞세우며 제 자신의 영혼과 정신을 그 훌륭한 사람들에 대한 바로 그 숙고로써 틀잡아 오고 있었습니다.
conformabam : conformo impf. shape/mold skillfully. describe.

[VII] § 15 quaeret quispiam: “Quid? illi ipsi summi viri, quorum virtutes litteris proditae sunt, istane doctrina, quam tu effers laudibus, eruditi fuerunt?”.
어느 누구든 물을 것입니다: "어떻습니까? 바로 저 최상의 사내들, 그들의 덕들이 문학으로써 전수된 그들이, 저 교육으로, 당신이 칭송들로 추켜세우는 그것으로, 교육받았습니까?"
proditae : prodo pf. pass.
errers : effero. lift up, elevate, raise, exalt.

difficile est hoc de omnibus confirmare, sed tamen est certum, quod respondeam: ego multos homines excellenti animo ac virtute fuisse et sine doctrina naturae ipsius habitu prope divino per se ipsos et moderatos et gravis exstitisse fateor; etiam illud adiungo saepius ad laudem atque virtutem naturam sine doctrina, quam sine natura valuisse doctrinam.
이 점을 모든이들에게 확신시키기는 어렵지만, 그럼에도 확실합니다, 제가 대답할 것은 말입니다: 저로서는 영혼과 덕에 있어서 많은 뛰어난 사람들이 있었다는 것과 교육 없이 본성 자체의 거의 신적인 성품으로 그들 자신들을 통해 절제 있고도 진중한 자들로 나타났다는 것을 공언합니다: 또한 저는 저러한 점을 덧붙입니다, 칭송과 덕에 대해서 교육 없는 본성이 본성이 없는 교육이 건강한 것보다 더 자주 강건하다고 말입니다.

atque idem ego [hoc] contendo, cum ad naturam eximiam atque inlustrem accesserit ratio quaedam conformatioque doctrinae, tum illud nescio quid praeclarum ac singulare solere exsistere.
또한 바로 저는 주장합니다, 특출하고 빛나는 본성에 대해 어떤 방식과 교육의 형식이 덧붙을 때, 뿐만 아니라 제가 알지 못하는 저것이 찬란하고 독자적인 어떤 것으로 나타나게 마련이라고 말입니다.
accesserit : accedo pf. subj. w.ad. be added to.

§ 16 ex hoc esse hunc numero, quem patres nostri viderunt, divinum hominem Africanum; ex hoc C. Laelium, L. Furium, moderatissimos homines et continentissimos; ex hoc fortissimum virum et illis temporibus doctissimum M. Catonem illum senem.
저는 이 중에 이 사람이 있다고 헤아립니다, 우리의 아버지들께서 보셨던 이, 신적인 인간 아프리카누스를; 이 중에 카이우스 라일리우스, 루키우스 푸리우스, 가장 중용 있고 가장 자제력 있는 사람들이; 이 중에 사내들 중 가장 강력한 그리고 저 시대에 가장 학식 있는 저 늙은 마르쿠스 카토가 있다고 헤아립니다.

qui profecto, si nihil ad percipiendam colendamque virtutem litteris adiuvarentur, numquam se ad earum studium contulissent.
확실히 그들은, 만일 그들이 덕을 구하고 또 기르는 데에 문학에 보조받지 않았더라면, 결코 그들 자신들을 그러한 것들에 대한 탐구를 향해 이끌지 못했을 것입니다.
percipiendam : percipio fut. pass. gain, perceive, learn.
colendam : colo fut. pass. live in, till, cultivate, promote growth.

quod si non his tantus fructus ostenderetur et si ex his studiis delectatio sola peteretur, tamen (ut opinor) hanc animadversionem humanissimam ac liberalissimam iudicaretis.
하지만 만일 이들에게 그렇게 훌륭한 결실이 드러나지 않았다면 또 만일 이러한 탐구들로부터 오직 기쁨만이 겨냥되었다면, 여전히 (제가 생각하기에) 여러분들께서는 이 기쁨이 가장 교양있고 가장 고결한 관심사라 판단하셨을 것입니다.
ostenderetur : ostendeo impf. subj. pass. show. reveal. display.
peteretur : peto impf. subj. pass. aim at.
animadversionem : paying attention, observation, attention.
iudicaretis : iudico impf. subj.

nam ceterae neque temporum sunt neque aetatum omnium neque locorum; at haec studia adulescentiam agunt, senectutem oblectant, secundas res ornant, adversis perfugium ac solacium praebent, delectant domi, non impediunt foris, pernoctant nobiscum, peregrinantur, rusticantur.
왜냐하면 여타의 기쁨들은 시대에 대한 것들도 아니고 모든 세대에 대한 것도 지역에 대한 것도 아니기 때문입니다; 반면에 이러한 탐구들은 청춘을 이끌고, 노년을 기쁘게 하며, 성공들을 치장하고, 역경에 피난처와 위안을 제공하며, 가정에서 기쁨을 주고, 바깥일에 훼방놓지 아니하고, 우리와 더불어 밤을 보내며, 여행하고, 집안에 머무릅니다.
oblectant : delight.
secundas res : success(prosperity).
perfugium : refuge.
solacium : comfort, solace.

[VIII] § 17 quod si ipsi haec neque attingere neque sensu nostro gustare possemus, tamen ea mirari deberemus, etiam cum in aliis videremus.
하지만 만일 우리 자신이 이러한 것들을 만질 수도 우리의 감각으로 음미할 수도 없었다면, 그럼에도 우리는 그것들을 경이로워 해야 했을 것입니다, 다른 것들 속에서 우리가 볼 때조차 말입니다.

quis nostrum tam animo agresti ac duro fuit, ut Rosci morte nuper non commoveretur?
우리들 중 누가 그렇게나 야만적이고 거친 영혼을 가지고 있었습니까, 얼마 전 로스키우스의 죽음에 동요하지 않을 만큼?
commoveretur : commoveo impf. subj. pass. shake/stir up. disturb. upset.

qui cum esset senex mortuus, tamen propter excellentem artem ac venustatem videbatur omnino mori non debuisse.
그가 노인일 때 죽었지만, 뛰어난 기예와 매력으로 인하여 그는 모든 죽음에 합당치 않은 것으로 보였습니다.

ergo ille corporis motu tantum amorem sibi conciliarat a nobis omnibus: nos animorum incredibilis motus celeritatemque ingeniorum neglegemus?
그러므로 저 신체의 활동으로 그 만큼의 애정을 그 자신에게로 우리 모두로부터 모아냈었던 것입니다: 우리 자신이 믿을 수 없이 뛰어난 영혼들의 활동과 본성들의 기민함을 무시하겠습니까?
conciliarat : concilio plpf. unite, bring together, acquire, buy.

§ 18 quotiens ego hunc Archiam vidi, iudices, – utar enim vestra benignitate, quoniam me in hoc novo genere dicendi tam diligenter attenditis, – quotiens ego hunc vidi, cum litteram scripsisset nullam, magnum numerum optimorum versuum de eis ipsis rebus, quae tum agerentur, dicere ex tempore, quotiens revocatum eandem rem dicere, commutatis verbis atque sententiis!
제가 얼마나 자주 이 아르키아스를 보았는지, 배심원 여러분 -  저는 여러분들의 호의를 활용할 것이므로, 저를 이 새로운 형식의 웅변에 있어서 여러분들께서 그렇게 열심히 주의를 기울여 주고 계시기에, - 제가 이 사람을 얼마나 자주 보았는지, 그가 어떤 글도 쓰지 않고서, 대단한 양의 최고의 행들을 그 일들 자체에 대해서, 당시 일어나고 있던 일들에 대해서, 바로 그 순간에 말하는 것을 말입니다, 몇 번이나 그 동일한 일을 다시 불러내 그가 말하는 것을 말입니다, 변화무쌍한 말들과 감정들로 말이죠!
ex tempore : instantaneously, forthwith, on the spur of the moment.

quae vero adcurate cogitateque scripsisset, ea sic vidi probari, ut ad veterum scriptorum laudem perveniret.
실로 정확하고도 사려깊게 그가 썼던 것, 그것을 그렇게 입증되는 것을 저는 보았습니다, 고대의 시인들의 가치에 가 닿으리란 것을.

hunc ego non diligam, non admirer, non omni ratione defendendum putem?
제가 이러한 자를 사랑하지 않고, 경탄하지 아니하며, 온갖 이유로 변호해야 하는 자라 믿지 않아야 합니까?

atque sic a summis hominibus eruditissimisque accepimus: ceterarum rerum studia et doctrina et praeceptis et arte constare, poetam natura ipsa valere et mentis viribus excitari et quasi divino quodam spiritu inflari.
또한 그렇게 최상의 또한 가장 학식 있는 사람들로부터 받아들였습니다: 여타의 일들에 대한 탐구들이 학문과 교육들과 기술로 이루어진다는 것, 시인 자신은 그 본성으로써 강건하다는 것과 정신의 힘으로써 일어선다는 것 그리고 마치 어떤 신성한 숨결과 같은 것으로 영감이 불어넣어진다는 것을 말입니다.
constare : consto inf. w.abl. consist in or of, be composed of, rest upon.
excitari : excito inf. pass. wake up. cause.

qua re suo iure noster ille Ennius sanctos appellat poetas, quod quasi deorum aliquo dono atque munere commendati nobis esse videantur.
그러므로 그 자신의 고유한 권리로 우리의 저 엔니우스는 시인들을 신성한 자들이라 부릅니다, 왜냐하면 그들은 마치 신들의 어떤 선물이자 헌정으로서 우리에게 헌신된 자들로 보이기 때문입니다.

§ 19 sit igitur, iudices, sanctum apud vos, humanissimos homines, hoc poetae nomen, quod nulla umquam barbaria violavit.
그러므로, 배심원 여러분, 여러분들에게서 인가받을 것입니다, 가장 교양있는 사람들 곁에서, 시인의 이 이름이, 그가 한 번도 그 어떠한 야만으로도 폭력을 행하지 않았기에 말입니다.
sanctum : sancio pf. pass. enact, confirm, ratify, sanction.

saxa et solitudines voci respondent, bestiae saepe immanes cantu flectuntur atque consistunt: nos, instituti rebus optimis, non poetarum voce moveamur?
바위들과 황무지들이 그 목소리에 응답하고, 자주 사나운 짐승들이 그의 노래로 온순해지고 멈추어 섭니다: 최상의 것들로 교육받은 우리들은 시인들의 목소리에 움직여집니까?

Homerum Colophonii civem esse dicunt suum, Chii suum vindicant, Salaminii repetunt, Smyrnaei vero suum esse confirmant, itaque etiam delubrum eius in oppido dedicaverunt; permulti alii praeterea pugnant inter se atque contendunt.
콜로폰인들은 호메로스를 그들 자신들의 시민이라 이야기하고, 키오스 인들이 자신들의 사람이라 주장하며, 살라미스인들이 요구하고, 스뮈르나인들이 실로 그들의 시민이라 확신하므로, 그들이 심지어 그의 성지를 마을 안에 봉헌하였습니다: 뿐만 아니라 다른 매우 많은 사람들이 서로 간에 다투고 경쟁합니다.

[IX] ergo illi alienum, quia poeta fuit, post mortem etiam expetunt: nos hunc vivum, qui et voluntate et legibus noster est, repudiamus, praesertim cum omne olim studium atque omne ingenium contulerit Archias ad populi Romani gloriam  laudemque celebrandam?
그러므로 저 사람들은 시인이었던 그 외지인을, 죽음 이후에조차 찾습니다: 우리는 살아있는 이 사람을, 그의 의지와 또한 벌률로 우리 사람인 그를, 거부합니까, 특히 한 때 그의 모든 열의와 모든 재능으로써 아르키아스가 로마 시민의 영광과 칭송이 기려지는 것을 위해 유익하였음에도 말입니까?

nam et Cimbricas res adulescens attigit, et ipsi illi C. Mario, qui durior ad haec studia videbatur, iucundus fuit.
말하자면 그는 킴브릭의 일들을 젊은이로서 손댔고, 바로 저 카이우스 마리우에게, 이런 열정들에 더욱 둔감한 자로 여겨졌던 그에게 기쁨이었습니다.

-蟲-
M. Tulli Ciceronis

Pro A. Licinio Archia Poeta oratio

Hanc orationem ex editionibus ab J. Strenge AD MCMIII, A.C. Clark AD MCMXI, F. Richter/ A. Eberhard/ H. Nohl AD MCMXXVI, F. Gaffiot MCMXXXVIII/LXVI, R. Cornali AD MCMXLI, H. Kasten AD MCMLXIII/VI, M. Zicàri AD MCMLXXIV, K. Vretska AD MCMLXXIX, H.C. Gotoff AD MCMLXXIX, E. Narducci/ G. Bertonati AD MXMII/ MIM curatis denuo recognovit A. Coskun AD MMIII-IV.

[I] § 1 Si quid est in me ingeni, iudices, quod sentio quam sit exiguum, aut si qua exercitatio dicendi, in qua me non infitior mediocriter esse versatum, aut si huiusce rei ratio aliqua ab optimarum artium studiis ac disciplina profecta, a qua ego nullum confiteor aetatis meae tempus abhorruisse, earum rerum omnium vel in primis hic A. Licinius fructum a me repetere prope suo iure debet.
제 안에 재능에 속하는 뭔가가 있다면, 판정관 여러분, 그것이 얼마나 작을지 제가 느끼고 있는(알고 있는), 혹은 말하기의 어떤 훈련이 있다면, 그 일에 제 자신이 적당히 머물렀음을 부정하지는 않습니다만, 또는 이런 일의 다른 어떤 지식, 최선의 기술들에 대한 탐구들과 훈련으로부터 산출된 지식이 있다면, 그 지식으로부터 제가 저의 생의 단 한 순간도 움츠러들지 않았다고 공언하는, 이러한 것들 전부의 실로 그 시초들에 있어서 이 아울루스 리끼니우스가 결실(이익)을 저로부터 그 자신에게로 정당하게 돌려받아야 합니다.
exercitatio : exercise, training, practice.
infitior : deny.
mediocriter : medius - criterion.
versatum : versor pf. supine. keep going around. live, remain.
confiteor : confess.
abhorruisse : abhorreo pf. inf. w.ab. abhor, to shrink back from a thing, be averse to.
fructum : fructus. profit.

nam quoad longissime potest mens mea respicere spatium praeteriti temporis et pueritiae memoriam recordari ultimam, inde usque repetens hunc video mihi principem et ad suscipiendam et ad ingrediendam rationem horum studiorum exstitisse.
왜냐하면 저의 정신이 가장 멀리까지 지난 시절의 시기를 반추할 수 있고 유년기의 가장 먼 기억을 떠올릴 수 있는 한, 그 이래로 언제나 거듭해서 저는 이 사람이 제게 이러한 탐구들의 과업에 임하고 또 착수하는 데에 인도자로 나타났음을 보고 있기 때문입니다.
respicere : respico inf. look back at.
praeteriti : praetereo → praeteritum. past.
recordari : recordor inf. think over, remember.
exstitisse : exsisto pf. inf. emerge, appear. stand out.

quod si haec vox huius hortatu praeceptisque conformata non nullis aliquando saluti fuit, a quo id accepimus, quo ceteris opitulari et alios servare possumus, huic profecto ipsi, quantum est situm in nobis, et opem et salutem ferre debemus.
그리고 만일 이 사람의 응원과 가르침으로 형성된 이러한 목소리가 그 누구에게도 단 한 번도 구원에 속하지 않은 것은 아니었다면, 그 사람으로부터 제가 다음의 것을 취하는, 그로써 제가 남은 이들에게 도움을 줄 수 있고 또 다른 이들을 구할 수 있는 것을, 확실히 바로 이 사람에게, 저에게 있어서 허락된 만큼, 저는 원조와 구원을 가져다 주어야 합니다.

§ 2 ac ne quis a nobis hoc ita dici forte miretur, quod alia quaedam in hoc facultas sit ingeni neque haec dicendi ratio aut disciplina, ne nos quidem huic uni studio penitus umquam dediti fuimus.
그리고 누군가 저에 의해 이것이 그렇게 이야기됨에 아마 놀랄지도 모르겠습니다, 왜냐하면 이 사람에게 있어서 그 재능의 능력은 다른 어떤 것일 터이고 언변의 이러한 지식이나 교육도 아니며, 제 자신도 이런 단일한 탐구에 한 번도 완전히 헌신한 적이 없기 때문입니다.
etenim omnes artes, quae ad humanitatem pertinent, habent quoddam commune vinculum et quasi cognatione quadam inter se continentur.
더욱이 일체의 기술들은, 그 기술들이 인문에 관련하는, 어떤 공통의 결속물을 지니고 또 마치 어떤 혈족과 같이 그 자신들 상호 간에 결속합니다.
continentur : hang together.


[II] § 3 sed ne cui vestrum mirum esse videatur me in quaestione legitima et in iudicio publico – cum res agatur apud praetorem populi Romani lectissimum virum et apud severissimos iudices, tanto conventu hominum ac frequentia – hoc uti genere dicendi, quod non modo a consuetudine iudiciorum, verum etiam a forensi sermone abhorreat, quaeso a vobis, ut in hac causa mihi detis hanc veniam, adcommodatam huic reo, vobis (quem ad modum spero) non molestam, ut me pro summo poeta atque eruditissimo homine dicentem, hoc concursu hominum litteratissimorum, hac vestra humanitate, hoc denique praetore exercente iudicium patiamini de studiis humanitatis ac litterarum paulo loqui liberius et in eius modi persona, quae propter otium ac studium minime in iudiciis periculisque tractata est, uti prope novo quodam et inusitato genere dicendi.
그러나 여러분들 중 누구에게든 놀랄 일은 아닌 것으로 보입니다, 제가 법적인 심리에서 그리고 공적인 재판에서 - 그 일이 로마 사람들 중 가장 집정관으로 선출될 가치가 있는 자에게서 그리고 가장 엄정한 배심원들에게서 수행된다 할지라도, 그런 규모의 사람들의 집회와 군중에서 - 이런 종류의 화법을 사용한다는 일이, 송사들의 방식으로부터만이 아니라, 확실히 공적인 발화로부터도 그것은 거리가 있을지라도(있기에?), 여러분들로부터 양해를 구합니다, 이런 상황에 제게 여러분들께서 이러한 호의를 베풀어 주시기를, 이 사람에게 적절한 것(호의)을, 여러분들께 (제가 바라는 대로) 성가시지 않을 것(호의)을, 제가 최고의 시인이자 가장 숙련된 사람을 위해 말할 때, 가장 학식있는 사람들의 이 모임에서, 여기 여러분들에게서, 끝으로 송사들의 수행자인 이 집정관에게서 여러분들께서 제가 인문과 문학의 탐구에 대하여 조금 더 자유롭게 그리고 그 사람의 개인적인 방식으로 말하는 것을 허용하여 주시길, 그 개인적인 방식이 여가와 탐구를 위해서는 아주 조금 송사들과 소송들에서 다루어졌던, 거의 새로운 어떤 것을 그리고 낯선 종류의 화법을 사용하는 것을.
agatur : ago subj. pass.
praetorem : praetor.
lectissimus : lectus sup. verb + to do something.
conventu : convenio → conventus abl.
frequentia : crowd. abl.
uti : utor inf. use.
consuetudine : habit, way.
forensi sermone : public conversation, discussion.
quaeso : quaeso, -sere. beg, ask for.
quem ad modum : in what way, as.
denique : thereupon.
exercente : exerceo(v). exercens(n). dat.
patiamini : patior 2nd. pl. subj. permit.
periculis : periculum. a trial.
tractata est : tracto pf. pass. handle, perform, treat, conduct.

§ 4 quod si mihi a vobis tribui concedique sentiam, perficiam profecto, ut hunc A. Licinium non modo non segregandum, cum sit civis, a numero civium, verum etiam, si non esset, putetis asciscendum fuisse.
만일 제게 여러분들에 의해 승인받고 허용된 것으로 제가 안다면, 저는 확실히 해낼 것입니다, 이 아울루스 리끼니우스가, 그가 시민임에도 불구하고, 시민들로부터 축출되어야 하는 것이 아닐 뿐만 아니라, 참으로 또한, 만일 그가 그렇지 않았다면, 받아들여져야 한다고 여러분께서 생각하도록.
tribi/concedi : pass. inf. assign/allow.
segregandum : segrego fut. pass. remove, separate.
putetis : puto subj.
asciscendum : ascisco fut. pass. receive, appropriate, adopt. admit.


[III] nam ut primum ex pueris excessit Archias atque ab eis artibus, quibus aetas puerilis ad humanitatem informari solet, se ad scribendi studium contulit, primum Antiochiae – nam ibi natus est loco nobili – celebri quondam urbe et copiosa, atque eruditissimis hominibus liberalissimisque studiis adfluenti, celeriter antecellere omnibus ingeni gloria contigit.
처음 아르키아스가 소년기로부터 그리고 그의 기술들으로부터 지나왔을 때, 그 기술들로 소년의 시기가 인문적인 쪽으로 형성될 법한, 그는 그 자신을 작문의 탐구로 이끌었고, 처음 안티오키아에서 - 그가 그 지역에서 귀족으로 태어났기에 - 일찍이 유명하고 풍요로운 그 도시에서, 또한 가장 학식있는 사람들과 가장 자유로운 탐구들로 가득한 그 곳에서, 금새 그 재능의 영광이 모든 이들을 넘어섰습니다.
excessit : excedo pf. pass.
contulit : confero pf. bring.
quondam : formerly, once.
celeriter : quickly, hastily, soon, at once.
antecellere : antecello inf. surpass. w.dat.

post in ceteris Asiae partibus cunctaeque Graeciae sic eius adventus celebrabantur, ut famam ingeni, exspectationem ipsius adventus admirationemque superaret.
이후 아시아와 그리스 전체의 남은 지역들에서 그런 식으로 그의 방문에 인파가 모여들었습니다, 그 재능의 명성, 그 자신에 대한 기대와 찬탄을 그 방문이 넘어서도록.
celebrabantur : celebro.

§ 5 erat Italia tunc plena Graecarum artium ac disciplinarum, studiaque haec et in Latio vehementius tum colebantur, quam nunc eisdem in oppidis, et hic Romae propter tranquillitatem rei publicae non neglegebantur.
당시 이탈리아는 그리스의 예술과 학문으로 가득 찼었고, 또 이러한 탐구들이 라틴에서도 더욱 격렬하게 추구되고 있었으며, 지금 같은 도시들에서 보다도, 여기 로마에서도 공화정의 평온으로 인하여 외면받지 않고 있었습니다.

itaque hunc et Tarentini et Regini et Neapolitani civitate ceterisque praemiis donarunt, et omnes, qui aliquid de ingeniis poterant iudicare, cognitione atque hospitio dignum existimarunt.
그리하여 이 사람을 타렌툼인들도 레기움인들도 네아폴리스인들도 시민권과 다른 선물들을 주었고, 어느 정도 재능에 대해 판단할 수 있었던 모든 이들이, 알고 환대할 가치가 있는 자로 평가하였습니다.
dono : present, grant.
dignum : w.abl. worth.
hospitio : hospitality.

hac tanta celebritate famae, cum esset iam absentibus notus, Romam venit Mario consule et Catulo.
이렇게 그 만큼의, 이미 멀리 있는 이들에게 유명인일 만큼의, 그 명성에 대한 평판으로, 그는 마리우스와 카툴루스 집정기에 로마로 왔습니다.

nactus est primum consules eos, quorum alter res ad scribendum maximas, alter cum res gestas, tum etiam studium atque auris adhibere posset.
그는 처음 그 집정관들을 알아 보았습니다, 그들 중 전자는 작문을 위한 최상의 것들을, 또 다른 쪽은 수행된 것들만이 아니라, 열의와 안목에 속하는 것들까지 내놓을 수 있는 사람이리라고 말입니다.
nactus est : nanciscor pf. obtain, find, meet with.
gestas : gero pf. pass.

statim Luculli, cum praetextatus etiam tum Archias esset, eum domum suam receperunt.
즉시 루쿨리우스 사람들은, 그가 프라이텍스타를 입었을(소년이었을) 뿐만 아니라 아르키아스가 있었음에도, 그들은 그를 자신들의 집으로 들였습니다.
statim : at once, immediately.

sed etiam hoc non solum ingeni ac litterarum, verum etiam naturae atque virtutis, ut domus, quae huius adulescentiae prima fuerit, eadem esset familiarissima senectuti.
하지만 이것은 재능과 문학에 대한 것만이 아니라, 실로 본성과 덕성에 대한 것이기도 합니다, 이 사람의 청년기에 처음 있었던 집, 그 집이 그의 노년에 가장 친근할 것이기 때문입니다.

§ 6 erat temporibus illis iucundus Metello illi Numidico et eius Pio filio; audiebatur a M. Aemilio; vivebat cum Q. Catulo et patre et filio; a L. Crasso colebatur; Lucullos vero et Drusum et Octavios et Catonem et totam Hortensiorum domum devinctam consuetudine cum teneret, adficiebatur summo honore, quod eum non solum colebant, qui aliquid percipere atque audire studebant, verum etiam si qui forte simulabant.
그 시기에 그는 저 메텔루스 누미디쿠스와 그의 아들 피우스에게 흡족한 사람이었습니다; 마르쿠스 아이멜리우스가 그에게서 배웠습니다; 그는 아버지 퀸투스 카툴루스, 또 아들 퀸투스 카툴루스와 함께 살고 있었습니다; 그는 리키니우스 크라수스에게 존경받았습니다; 참으로 루쿨루스 사람들과 또 드루수스와 옥타비우스 사람들 그리고 카토 또 호르텐시우스 사람들의 가문 전체를 친교로써 그가 헌신을 유지하고 있던 때, 그는 최상의 존경을 받고 있었습니다, 뭔가를 알고 또 배우기를 열망하는 자들만이 아니라, 실로 만일 누구든 우연히 가장하고 있었다면 그들까지도 그를 존경하고 있었기 때문입니다.
devinctam : devincio pf. pass. tie/bind up. adj. devoted.
consuetudine : custom, familiar intercourse.
adficiebatur : af(d)ficio impf. pass.


[IV] interim satis longo intervallo, cum esset cum M. Lucullo in Siciliam profectus, et cum ex ea provincia cum eodem Lucullo decederet, venit Heracleam; quae cum esset civitas aequissimo iure ac foedere, ascribi se in eam civitatem voluit; idque, cum ipse per se dignus putaretur, tum auctoritate et gratia Luculli ab Heracliensibus impetravit.
그 충분히 오랜 시간 동안, 마르쿠스 루쿨루스와 함께 그가 시칠리아에서 출발했을 때, 그리고 그 지역으로부터 그 루쿨루스와 함께 떠난 뒤, 그는 헤라클레아에 도착했습니다; 그 곳이 가장 공정한 정의와 법을 지닌 국가였을 때, 그는 그 자신이 그 국가 내에 등록되기를 바랐습니다; 그리고, 스스로 그 자신이 합당한 자로 평가되었을 뿐만 아니라, 루쿨루스의 지위와 명망으로써도 헤라클레아인들로부터 얻어냈습니다.
interim : meanwhile.
profectus : proficiscor pf. set out. (esset)
decederet : decedo impf. subj.
impetravit : impetro pf. obtain.

§ 7 data est civitas Silvani lege et Carbonis: “Si qui foederatis civitatibus ascripti fuissent, si tum, cum lex ferebatur, in Italia domicilium habuissent, et si sexaginta diebus apud praetorem essent professi”.
실와누스와 카르보의 법으로 시민권은 주어졌습니다: "연합 국가들에 등록된 자들일 경우, 추가로, 입법되는 동안, 이탈리아 내에 그들이 거주지를 가질 경우, 그리고 그들이 6일 이내에 집정관에게 공표했을 경우".

Cum hic domicilium Romae multos iam annos haberet, professus est apud praetorem Q. Metellum familiarissimum suum.
이 사람은 이미 여러 해 동안 로마에 거주지를 가지고 있었기에, 그의 가장 친밀한 지인 집정관 퀸투스 메텔루스에게 공표했습니다.

§ 8 si nihil aliud nisi de civitate ac lege dicimus, nihil dico amplius: causa dicta est.
만일 우리가 시민권과 법률에 대한 것 이외에 다른 아무것도 이야기하지 않는다면, 더 이상 저는 아무것도 말씀드리지 않습니다: 사정은 이야기되었으니 말입니다.

quid enim horum infirmari, Gratti, potest?
왜냐하면 이 일들 중 무엇이 논박될 수 있겠습니까, 그라티우스여?

Heracleaene esse tum ascriptum negabis?
당신은 헤라클레아에 당시 그가 등록되었음을 부정하실 것입니까?

adest vir summa auctoritate et religione et fide, M. Lucullus, qui se non opinari, sed scire, non audisse, sed vidisse, non interfuisse, sed egisse dicit.
최상의 권위와 양심 그리고 신망을 가진 사내가 곁에 있습니다, 마르쿠스 루쿨루스, 그 자신 믿는 것이 아니라 아노라고, 들은 것이 아니라 보았노라고, 참석하는 것이 아니라 촉구하노라고 말하는 사람이 말입니다.

adsunt Heraclienses legati, nobilissimi homines, huius iudici causa cum mandatis et cum publico testimonio [venerunt], qui hunc ascriptum Heracliensem dicunt.
헤라클레아의 사절들이 곁에 있습니다, 가장 고귀한 사람들, 그들이 이 재판을 이유로 권한들과 공증을 지니고 [왔습니다], 이 사람이 헤라클레아에 등록되었다고 말하는 이들이 말입니다.

hic tu tabulas desideras Heracliensium publicas, quas Italico bello incenso tabulario interisse scimus omnis.
여기 당신은 헤라클레아의 공식 서판들을 요구하고 있습니다, 이탈라아 전쟁으로 보관소가 불타 파괴되었음을 우리 모두가 알고 있는 그 서판들을요.
desideras : desidero. desire/want.
incenso : incendo pf. pass. set on fire, burn.
interisse : intereo pf. inf. perish, be ruined.

est ridiculum ad ea, quae habemus, nihil dicere, quaerere, quae habere non possumus, et de hominum memoria tacere, litterarum memoriam flagitare et, cum habeas amplissimi viri religionem, integerrimi municipi ius iurandum fidemque – ea, quae depravari nullo modo possunt – repudiare, tabulas, quas idem dicis solere corrumpi, desiderare.
우스운 일입니다, 우리가 지니고 있는 것들에 대해서는 아무것도 말하지 않고 우리가 지닐 수 없는 것을 찾는 일은, 그리고 인간의 기억에 대하여 침묵하면서 문헌들의 기억을 갈구하는 일은, 가장 고결한 자들인 여러분들께서 양심을 지니고 계심에도, 완전한 자치구의 맹세와 신념을 - 어떤 식으로도 변질될 수 없는 - 부정하는 일은, 바로 당신이 더렵혀지는 일이 익숙하다고 말한 그런 서판들을 요구하는 일은 말입니다.
tacere : taceo inf. be silent.
flagitare : flagito inf. demand urgently.
integerrimi : untouched, entire, whole, complete.
municipi : town.
ius iurandum : oath.
depravari : depravo inf. pass. distort, deform, twist.
solere : soleo inf. w.inf. be accustomed.
corrumpi : corrumpo inf. pass. spoil, destroy.

§ 9 an domicilium Romae non habuit is, qui tot annis ante civitatem datam sedem omnium rerum ac fortunarum suarum Romae conlocavit?
그렇게 여러 해 동안 시민권이 주어지기 이전에 모든 것들과 그 자신의 재산의 보금자리를 로마에 둔 사람, 그 사람이 로마에 적을 두지 않았다는 게 가능합니까?
an : can it be that.
conlocavit : conloco pf.
sedem : sedes. seat, home. setlement, habitation.

an non est professus?
그가 등록되지 않는다는 게 가능합니까?

immo vero eis tabulis professus, quae solae ex illa professione conlegioque praetorum obtinent publicarum tabularum auctoritatem.
오히려 참으로 그는 그 서판들에 등록되었습니다, 집정관들의 저 등록과 조합을 통하여 공증들의 권위를 얻는 서판들에만 말입니다.
conlegio : col(n)legium.

-蟲-
Hic quae agantur quaeque acta sint, [ea] te et litteris multorum et nuntiis cognosse arbitror; quae autem posita sunt in coniectura quaeque videntur fore, ea puto tibi a me scribi oportere.
행해지고 있는 일들과 행해졌을 일들, [그 일들을] 그대가 수많은 편지들과 또한 전언들로 알게 되었으리라 믿는다; 하지만 추측 속에서 벌어진 일들과 있게 될 것으로 보이는 일들, 그 일들이 나에 의해 그대에게 써 보내져야 한다고 생각한다.
arbitror : dep. believe, think, imagine.
nuntiis : nuntius pl. abl. messenger, message(oral).
cognosse : cognosco pf. inf.
coniectura : conjecture, guess.
Posteaquam Pompeius et apud populum a.d. VIII. Idus Februarias, cum pro Milone diceret, clamore convicioque iactatus est in senatuque a Catone aspere et acerbe nimium magno silentio est accusatus, visus est mihi vehementer esse perturbatus; itaque Alexandrina causa, quae nobis adhuc integra est—nihil enim tibi detraxit senatus nisi id, quod per eandem religionem dari alteri non potest—, videtur ab illo plane esse deposita.
2월 보름의 여드레 전 날(2월 7일) 즈음 폼페이우스가 대중 앞에서, 밀로를 위하여 그가 말하고 있었던 와중에, 고함과 소란으로 휘둘렸고 원로원에서도 카토에 의하여 너무나도 거칠고도 비참하게 거대한 침묵으로 고발당했던 이후, 내게 그는 극도로 혼란에 빠져 버린 것으로 보였다; 따라서 알렉산드리아의 경우, 그 일이 우리에게 새로운 한에서 - 왜냐하면 그대에게서 원로원이 다음의 것 이외에 아무것도 이끌어내지 못하였기 때문에, 즉 동일한 종교적인 일로 인해 다른 이에게 받아들여질 수 없는 것 외에는-, 저 사람(폼페이우스)에게서 완전히 체념된 것으로 보인다.
clamore : clamor. shout.
convicio : noise, chatter, clamor.
iactatus est : iacto pf. pass. throw away. jostle, shake.
aspere : adv. roughly, harshly, severely, vehemently.
acerbe : adv. stridently, cruelly.
nimium : too, too much.
perturbatus : perturbo pf. pass. confuse.
plane : adv. clearly, plainly, completely.
Nunc id speramus idque molimur, ut rex, cum intelligat sese, quod cogitabat, ut a Pompeio reducatur, assequi non posse et, nisi per te sit restitutus, desertum se atque abiectum fore, proficiscatur ad te: quod sine ulla dubitatione, si Pompeius paullum mode ostenderit sibi placere, faciet, sed nosti hominis tarditatem et taciturnitatem; nos tamen nihil, quod ad eam rem pertinent, praetermittimus.

Ceteris iniuriis, quae propositae sunt a Catone, facile, ut spero, resistemus.

Amicum ex consularibus neminem tibi esse video praeter Hortensium et Lucullum; ceteri sunt partim obscurius iniqui, partim non dissimulanter irati: tu fac animo forti magnoque sis speresque fore, ut fracto impetu levissimi hominis tuam pristinam dignitatem et gloriam consequare



Quae gerantur, accipies ex Pollione, qui omnibus negotiis non interfuit solum, sed praefuit. Me in summo dolore, quem [in] tuis rebus capio, maxime scilicet consolatur spes, quod valde suspicor fore, ut infringatur hominum improbitas et consiliis tuorum amicorum et ipsa die, quae debilitat cogitationes et inimicorum et proditorum tuorum; facile secundo loco me consolatur recordatio meorum temporum, quorum imaginem video in rebus tuis, nam, etsi minore in re violatur tua dignitas, quam mea afflicta est, tamen est tanta similitudo, ut sperem te mihi ignoscere, si ea non timuerim, quae ne tu quidem umquam timenda duxisti.

Sed praesta te eum, qui mihi a teneris, ut Graeci dicunt, unguiculis es cognitus: illustrabit, mihi crede, tuam amplitudinem hominum iniuria.

A me omnia summa in te studia officiaque exspecta: non fallam opinionem tuam.

-작성중-

Et litteris multorum et sermone omnium perfertur ad me incredibilem tuam virtutem et fortitudinem esse, teque nee animi neque corporis laboribus defetigari.

Me miserum! te ista virtute, fide, probitate, humanitate in tantas aerumnas propter me incidisse, Tulliolamque nostram, ex quo patre tantas voluptates capiebat, ex eo tantos percipere luctus!

Nam quid ego de Cicerone dicam?

qui, cum primum sapere coepit, acerbissimos dolores miseriasque percepit.

Quae si, tu ut scribis, fato facta putarem, ferrem paulo facilius; sed omnia sunt mea culpa commissa, qui ab iis me amari putabam qui invidebant, eos non sequebar qui pete bant. 


Quod si nostris consiliis usi essemus neque apud nos tantum valuisset sermo aut stultorum amicorum aut improborum, beatissimi viveremus.

Nunc quoniam sperare nos amici iubent, dabo operam ne mea valetudo tuo labori desit.

Res quanta sit intellego quantoque fuerit facilius manere domi quam redire; sed tamen si omnes tribunes plebis habemus, si Lentulum tarn studiosum quam videtur, si vero etiam Pompeium et Caesarem, non est desperandum.


De familia, quo modo placuisse scribis amicis, faciemus. De loco nunc quidem iam abiit pestilentia, sed quamdiu fuit, me non attigit.

Plancius, homo officiosissimus, me cupit esse secum et adhuc retinet.

Ego volebam loco magis deserto esse in Epiro, sed adhuc Plancius me retinet; sperat posse fieri ut mecum in Italiam decedat.

Quem ego diem si videro et si in vestrum complexum venero ac si et vos et me ipsum reciperaro, satis magnum mini fructum videbor percepisse et vestrae pietatis et meae.


Pisonis humanitas, virtus, amor in omnes nos tantus est, ut nihil supra possit.

Utinam ea res ei voluptati sit! gloriae quidem video fore.

De Quinto fratre nihil ego te accusavi, sed vos, cum praesertim tarn pauci sitis, volui esse quam coniunctissimos.

Quibus me voluisti agere gratias egi et me a te certiorem factum esse scripsi. 


Quod ad me, mea Terentia, scribis te vicum vendituram, quid, obsecro te, me miserum! quid  futurum est? et si nos premet eadem fortuna, quid puero misero fiet?

Non queo reliqua scribere; tanta vis lacrimarum est; neque te in eundem fletum adducam; tantum scribo: si erunt in officio amici, pecunia non deerit; si non erunt, tu efficere tua pecunia non poteris.

Per fortunas miseras nostras, vide ne puerum perditum perdamus; cui " si aliquid erit ne egeat, mediocri virtute opus est et mediocri fortuna ut cetera consequatur.


Fac valeas et ad me tabellarios mittas, ut sciam quid agatur et vos quid agatis.

Tulliolae et Ciceroni salutem die. Valete. D. a. d. vi K. Decembr. Dyrrhachii.


Dyrrhachium veni, quod et libera civitas est et in me officiosa et proxima Italiae; sed si offendet me loci celebritas, alio me conferam, ad te scribam.


(Original : Et litteris multorum et sermone omnium perfertur ad me incredibilem tuam virtutem et fortitudinem esse teque nec animi neque corporis laboribus defatigari. Me miserum! te ista virtute, fide, probitate, humanitate in tantas aerumnas propter me incidisse, Tulliolamque nostram, ex quo patre tantas voluptates capiebat, ex eo tantos percipere luctus! Nam quid ego de Cicerone dicam? qui cum primum sapere coepit, acerbissimos dolores miseriasque percepit. Quae si, tu ut scribis, fato facta putarem, ferrem paullo facilius, sed omnia sunt mea culpa commissa, qui ab iis me amari putabam, qui invidebant, eos non sequebar, qui petebant. Quod si nostris consiliis usi essemus neque apud nos tantum valuisset sermo aut stultorum amicorum aut improborum, beatissimi viveremus: nunc, quoniam sperare nos amici iubent, dabo operam, ne mea valetudo tuo labori desit. Res quanta sit, intelligo, quantoque fuerit facilius manere domi quam redire; sed tamen, si omnes tribunos pl. habemus, si Lentulum tam studiosum, quam videtur, si vero etiam Pompeium et Caesarem, non est desperandum. De familia, quomodo placuisse scribis amicis, faciemus. De loco, nunc quidem iam abiit pestilentia, sed, quamdiu fuit, me non attigit. Plancius, homo officiosissimus, me cupit esse secum et adhuc retinet. Ego volebam loco magis deserto esse in Epiro, quo neque Piso veniret nec milites, sed adhuc Plancius me retinet: sperat posse fieri, ut mecum in Italiam decedat; quem ego diem si videro et si in vestrum complexum venero ac si et vos et me ipsum recuperaro, satis magnum mihi fructum videbor percepisse et vestrae pietatis et meae. Pisonis humanitas, virtus, amor in omnes nos tantus est, ut nihil supra possit: utinam ea res ei voluptati sit! gloriae quidem video fore. De Q. fratre nihil ego te accusavi, sed vos, cum praesertim tam pauci sitis, volui esse quam coniunctissimos. Quibus me voluisti agere gratias, egi et me a te certiorem factum esse scripsi. Quod ad me, mea Terentia, scribis te vicum vendituram, quid, obsecro te—me miserum!—, quid futurum est? et, si nos premet eadem fortuna, quid puero misero fiet? Non queo reliqua scribere—tanta vis lacrimarum est—, neque te in eundem fletum adducam; tantum scribo: si erunt in officio amici, pecunia non deerit; si non erunt, tu efficere tua pecunia non poteris. Per fortunas miseras nostras, vide, ne puerum perditum perdamus; cui si aliquid erit, ne egeat, mediocri virtute opus est et mediocri fortuna, ut cetera consequatur. Fac valeas et ad me tabellarios mittas, ut sciam, quid agatur et vos quid agatis. Mihi omnino iam brevis exspectatio est. Tulliolae et Ciceroni salutem dic. Valete. D. a d. VI. Kal. Decembr. Dyrrhachio. Dyrrhachium veni, quod et libera civitas est et in me officiosa et proxima Italiae; sed, si offendet me loci celebritas, alio me conferam, ad te scribam.) 


-작성중-

Nunc ea cognosce quae maxima exoptas.
이제 네가 크게 바라고 있는 것을 보라.
exoptas : exopto. long for.
Rem publicam funditus amisimus, adeo ut Cato, adulescens nullius consilii sed tamen civis Romanus et Cato, vix vivus effugerit, quod, cum Gabinium de ambitu vellet postulare neque praetores diebus aliquot adiri possent, in contionem escendit et Pompeium privatum dictatorem appellavit.
우리는 공화정을 그렇게나 완전하게 잃어 버렸다, 전혀 생각 없는 젊은이인 카토 그럼에도 불구하고 로마 시민인 카이우스 카도가, 거의 살아서 빠져나갈 수 없었을 만큼, 왜냐하면, 그가 가비니우스를 뇌물에 관하여 기소하길 바라고 있었으나 치안관들이 며칠 동안 올 수 없었던 때, 그가 의장에 올라섰고 폼페이우스를 비공인의 전권자라 불렀기 때문이다.
funditus: w. adeo : adeo2. adv. 4.b.(w. ut.) utterly.
amisimus : amitto pf. lose.
effugerit : effugio pf. subj. characteristic.
ambitu : 6. bribery.
vellet : volo impf. subj.
postulare : postulo inf. 3. (w. de.) prosecute.
Propius nihil est factum quam ut occideretur.
그가 죽임을 당하였을 것보다 더 일어날 법한 일은 아무것도 없었다.
Propius : prope comp. nearer, closer.
Ex hoc qui sit status totius rei publicae videre potes.
이로부터 공화정 전체의 상태가 어떠한지 그대는 볼 수 있다.
Nostrae tamen causae non videntur homines defuturi; mirandum in modum profitentur, offerunt se, pollicentur.
그렇지만 사람들은 우리들(나)의 이유에 대해 무시할 것으로 보이지 않는다: 그들은 존경할 만한 방식으로 선언하고, 그들 자신을 내어주며(헌신하며), 약속한다.
defuturi : desum fut. part. w.dat. be neglectful in one's duty or support.
mirandum : miro part. fut. pass. admire.
profitentur : profiteor pl. declare, profess.
offerunt : offero pl. 10.(refl.) to offer one's servics.
Equidem cum spe sum maxima, tum maiore etiam animo: spe, superiores fore nos, animo, ut in hac re publica ne casum quidem ullum pertimescam.
더욱이 나는 최대의 희망뿐만 아니라, 더 나아가 더욱 커다란 영혼으로 있다 : 우리가 더욱 고양되리라는 희망과, 여기 공화국 안에서 어떠한 운명이든 두려워 하지 않을 영혼으로.
cum ..., tum ... : not only ..., but also ...
ne ... quidem : not even ...
pertimescam : pertimesco subj.
Sed tamen se res sic habet: 15
하지만 그럼에도 일은 이러한 지경이다.
sic habet : habeo w. adv. of manner) to be (so) situated.
(original :
V. 15. Nunc ea cognosce, quae maxime exoptas: rem publicam funditus amisimus, adeo ut C. Cato, adolescens nullius consilli, sed tamen civis Romanus et Cato, vix vivus effugerit, quod, cum Gabinium de ambitu vellet postulare neque praetores diebus aliquot adiri possent vel potestatem sui facerent, in concionem escendit et Pompeium privatum dictatorem appellavit: propius nihil est factum, quam ut occideretur. Ex hoc, qui sit status totius rei publicae, videre potes.16 Nostrae tamen causae non videntur homines defuturi: mirandum in modum profitentur, offerunt se, pollicentur. Equidem cum spe sum maxima, tum maiore etiam animo, spe, superiores fore nos, animo, ut in hac re publica ne casum quidem ullum pertimescam. Sed tamen se res sic habet:)

24 Condition of politics at Rome

 si diem nobis dixerit, tota Italia concurret, ut multiplicata gloria discedamus; sin autem vi agere conabitur, spero fore studiis non solum amicorum sed etiam alienorum ut vi resistamus.
만일 그(Clodius)가 나에게 날을 정한다면(고발), 이탈리아 전체가 함께 일어설 것이다, 내가 증대된 영광을 성취하도록: 하지만 만일 반대로 그가 폭력을 일으키려 시도할 것이라면, 나는 친구들만이 아니라 또한 적대자들의 열망으로도 그 폭력에 저항하게 되리라(fore ut ...) 기대한다.
multiplicata : multiplico pf. pass. part.
conabitur : conor fut. attempt.
Omnes et se et suos amicos, clientes, libertos, servos, pecunias denique suas pollicentur.
모두가 그 자신과 그의 친구들, 동맹자들, 자유민들, 노예들, 종국엔 그들 자신의 재산까지 모든 것을 약속하고 있다.
denique : adv. finally.
Nostra antiqua manus bonorum ardet studio nostri atque amore.
나의 오랜 선한 자들의 군대는 나에 대한 열정과 사랑으로 불타 오른다.
ardet : ardeo. be on fire, burn.
Si qui antea aut alieniores fuerant aut languidiores, nunc horum regum odio se cum bonis coniungunt.
만일 이전에 누군가 적대적이거나 미온적인 자들이 있었다면, 이제 이 폭군들에 대한 미움으로 그 자신을 선한 자들과 함께 잇는다.
Pompeius omnia pollicetur et Caesar; quibus ego ita credo ut nihil de mea comparatione deminuam.
폼페이우스는 모든 것들을 약속하고 카이사르 또한 그러하다; 나 자신은 그들에게 나의 예비에 대하여 전혀 완화하지 못할 만큼 믿는다.
deminuam : deminuo subj. lessen.
Tribuni plebis designati sunt nobis amici; consules se optime ostendunt; praetores habemus amicissimos et acerrimos cives, Domitium, Nigidium, Memmium, Lentulum; bonos etiam alios, hos singulares.
 대중의 선출된 사령관들은 우리에게 우정어린 자들이다: 집정관들은 그들 자신을 가장 훌륭하게 내보인다: 우리는 가장 우정 깊고도 또 가장 정열적인 시민들을 치안관들로 가지고 있다, 도미티우스, 니기디우스, 멤미우스, 렌툴루스를: 다른 훌륭한 이들도 가졌지만, 이들 한 명 한 명을.
ostendunt : ostendo. display.
Quare magnum fac animum habeas et spem bonam.
그러므로 그대는 선한 영혼과 또한 희망을 가질 수 있도록 영혼을 담대히 하라.
De singulis tamen rebus quae cotidie gerantur faciam te crebro certiorem.
그렇지만 날마다 일어날 세세한 일들에 대하여 내가 너에게 자주 알려줄 것이다.
cotidie : adv. daily.
crebro : adv. frequently.
certiorem : certior subj. inform.
(original :
 si diem nobis Clodius dixerit, tota Italia concurret, ut multiplicata gloria discedamus; sin autem vi agere conabitur, spero fore studiis non solum amicorum, sed etiam alienorum ut vi resistamus. Omnes et se et suos amicos clientes, libertos servos, pecunias denique suas pollicentur. Nostra antiqua manus bonorum ardet studio nostri atque amore; si qui antea aut alienores fuerant aut languidiores, nunc horum regum odio se cum bonis coniungunt. Pompeius omnia pollicetur et Caesar, quibus ego ita credo, ut nihil de mea comparatione deminuam. Tribuni pl. designati sunt nobis amici; consules se optimos ostendunt; praetores habemus amicissimos et acerrimos cives Domitium, Nigidium, Memmium, Lentulum; bonos etiam alios, sed hos singulares: quare magnum fac animum habeas et spem bonam; de singulis tamen rebus, quae quotidie gerantur, faciam te crebro certiorem.)

-蟲-


[73] Quae faciliora sunt philosophis, quo minus multa patent in eorum vita, quae fortuna feriat, et quo minus multis rebus egent, et quia si quid adversi eveniat, tam graviter cadere non possunt.
그것들은 철학자들에게 더욱 쉽다, 그들의 삶에 있어서 그닥 많은 것들이 드러나지 않았으므로, 그것들을 운명이 공격할, 그리고 그들이 많지 않은 것들을 필요로 하기에, 또한 만일 반대의 어떤 일이 일어난다면, 그들이 그렇게 격렬하게 추락하지는 않을 수 있기 때문에.
feriat : ferio subj. hit, strike.

Quocirca non sine causa maiores motus animorum concitantur maioraque studia efficiendi rem publicam gerentibus quam quietis, quo magis iis et magnitudo est animi adhibenda et vacuitas ab angoribus.
그러므로 이유 없이는 더 강대한 영혼들의 움직임은 촉발되지 않고 성공에의 더욱 큰 열정들은 공화국의 일을 하는 자들에게 조용히 지내는 자들에게보다, 오히려 저들에게 영혼의 위대함도 그리고 번민으로부터의 해방도 덧붙여져야 하기 때문이다.

Ad rem gerendam autem qui accedit, caveat, ne id modo consideret, quam illa res honesta sit, sed etiam ut habeat efficiendi facultatem; in quo ipso considerandum est, ne aut temere desperet propter ignaviam aut nimis confidat propter cupiditatem.
하지만 정사에 근접한 사람은, 경계해야 한다, 그 일만을 고려하지 않도록, 저 honestas한 일들일 것들 보다도, 그러나 또한 성취의 수단들을 지니도록; 그 일 자체에서 고려되어야 한다, 맹목적으로 나태로 인하여 단념하거나 욕망으로 인하여 과도하게 과신하지 않도록.

In omnibus autem negotiis priusquam adgrediare, adhibenda est praeparatio diligens.
하지만 모든 일들에 있어서 접근에 앞서서, 신중한 예비가 주어져야 한다.


[74] Sed cum plerique arbitrentur res bellicas maiores esse quam urbanas, minuenda est haec opinio.
그러나 대부분 전쟁의 일들이 도시의 일들보다 더욱 크다고 생각하는데, 이러한 생각은 억제되어야 한다.

Multi enim bella saepe quaesiverunt propter gloriae cupiditatem, atque id in magnis animis ingeniisque plerumque contingit, eoque magis, si sunt ad rem militarem apti et cupidi bellorum gerendorum; vere autem si volumus iudicare multae res extiterunt urbanae maiores clarioresque quam bellicae.
왜냐하면 많은 전쟁들이 종종 영광에의 욕망으로 인하여 추구되고, 그것이 대단한 영혼들과 재능들에서 주로 일어나며, 더욱 더 그러하다, 만일 그들이 군사에 적합한 이들이고 전쟁의 수행을 갈망하는 이들이라면; 하지만 진정으로 우리가 판단하길 바란다면 여러 일들은 내정의 일들이 더욱 크고 더 빛나는 일들로 드러난다 전쟁의 일들보다.


[75] Quamvis enim Themistocles iure laudetur et sit eius nomen quam Solonis illustrius citeturque Salamis clarissimae testis victoriae, quae anteponatur consilio Solonis ei, quo primum constituit Areopagitas, non minus praeclarum hoc quam illud iudicandum est.
즉 비록 테미스토클레스가 합당하게 칭송받고 그의 이름이 솔론의 이름보다 더욱 찬란하며 살라미스가 가장 빛나는 승리의 증인이더라도, 그 승리가 솔론의 조언에 앞세워지는, 그로써 처음 아레오파구스 평의회를 설립하였던, 이것이 저것보다 덜 빛나는 것으로 판단되지 않아야 한다.

Illud enim semel profuit, hoc semper proderit civitati; hoc consilio leges Atheniensium, hoc maiorum instituta servantur.
왜냐하면 저것은 한 차례 유익하였지만, 이것은 언제나 국가에 유익할 것이기 때문이다; 이 충고로 아테네인들의 법률이, 이 충고로 선조들의 제도들이 보전되고 있다.

Et Themistocles quidem nihil dixerit, in quo ipse Areopagum adiuverit, at ille vere [a] se adiutum Themistoclem; est enim bellum gestum consilio senatus eius, qui a Solone erat constitutus.
그리고 테미스토클레스는 어떤 것을 전혀 말하지 않았을 것이다, 그것으로 그 자신이 아레오파구스를 도왔을, 하지만 저쪽(아레오파구스)은 실로 그 자체(로써) 테미스토클레스가 도움받은 것이다; 왜냐하면 전쟁이 치러졌기 때문이다 그의 그의 원로원에 조언으로써, 그것이 솔론에 의해 설립되어 있었던.


[76] Licet eadem de Pausania Lysandroque dicere, quorum rebus gestis quamquam imperium Lacedaemoniis partum putatur, tamen ne minima quidem ex parte Lycurgi legibus et disciplinae conferendi sunt; quin etiam ob has ipsas causas et parentiores habuerunt exercitus et fortiores.
같은 점을 파우사니아와 뤼산드루스에 대해서 이야기함이 가하다, 그들의 이룬 업적들에 있어서 비록 지배의 일부가 라케다이모니아인들로 생각될지라도, 그렇지만 가장 작은 것들조차 뤼쿠르구스의 법률과 가르침으로부터 비교되지 않아야 한다; 더군다나 바로 이러한 이유들 때문에 더욱 순종적이고도 더욱 강력한 군사들을 그들이 지녔다.

Mihi quidem neque pueris nobis M. Scaurus C. Mario neque, cum versaremur in re publica, Q. Catulus Cn. Pompeio cedere videbatur; parvi enim sunt foris arma, nisi est consilium domi.
나 자신에게조차 우리가 젊을 때에 마르쿠스 스카우루스도 카이우스 마리우스에게, 우리가 공화국을 중심으로 하고 있었을 때, 퀸투스 카툴루스도 크네이우스 폼페이우스에게 비켜 서는 것으로 여겨지지 않았었다; 왜냐하면 외부에서 군사들은 무의미하기 때문이다, 만일 집정관이 내부에 있지 않다면.

Nec plus Africanus, singularis et vir et imperator in exscindenda Numantia rei publicae profuit quam eodem tempore P. Nasica privatus, cum Ti. Gracchum interemit; quamquam haec quidem res non solum ex domestica est ratione--attingit etiam bellicam, quoniam vi manuque confecta est--sed tamen id ipsum est gestum consilio urbano sine exercitu.
아프리카누스도 더하지 않다, 홀로 영웅이자 누만티아를 파괴함으로써 지휘관으로서 공화국에 유익하였던 같은 시대에 푸불리우스 나스키아 개인보다,
티베리우스 그라쿠스를 죽인 때; 비록 이 일조차 단지 내정의 방식으로부터만 있지 않고 -- 전쟁의 일도 관여했기에, 힘과 손으로 성취되었기 때문에 -- 그러나 그럼에도 불구하고 그 일 자체는 수행되었다 내정 정책으로써 군사 없이.

[77] Illud autem optimum est, in quod invadi solere ab improbis et invidis audio "cedant arma togae concedat laurea laudi".
하지만 저 말이 최선이다, 그 말에서 악한들과 적들에 의해서 공격받는 것이 익숙한 "병사들은 토가에 비켜서고 월계관은 칭송에 양보할 것이다"라는 말을 내가 듣는다.

Ut enim alios omittam, nobis rem publicam gubernantibus nonne togae arma cesserunt? Neque enim periculum in re publica fuit gravius umquam nec maius otium.
내가 다른 것들을 생략하기에, 우리들의 공화국을 다스림에 토가의 군사가 비켜서지는 않았는가? 공화국에서의 위험이 심각해진 일도 결코 없었고 여가가 커진 일도 없었기 때문이다.

Ita consiliis diligentiaque nostra celeriter de manibus audacissimorum civium delapsa arma ipsa ceciderunt.
그러므로 우리의 충고들과 주의로 신속히 시민들 중 가장 대담한 자들의 손들로부터 미끄러진 바로 그 군사들이 떨어졌다.

Quae res igitur gesta umquam in bello tanta? qui triumphus conferendus?
그러로 이룩된 어떤 업적들이 도대체 전쟁에 있어서 그만한가? 누가 승리를 부여받아야 하는가?


[78] Licet enim mihi, M. fili, apud te gloriari, ad quem et hereditas huius gloriae et factorum imitatio pertinet.
왜냐하면 나에게, 나의 아들 마르쿠스여, 네 곁에서 자랑하는 일이 허락되기 때문이다, 너에게 이 영광의 유전도 업적들의 모방도 유관한.

Mihi quidem certe vir abundans bellicis laudibus, Cn. Pompeius, multis audientibus, hoc tribuit, ut diceret frustra se triumphum tertium deportaturum fuisse, nisi meo in rem publicam beneficio ubi triumpharet esset habiturus.
나에게 특히나 확실히 전쟁의 칭송으로 넘치는 자, 크네이우스 폼페이우스가, 많은 들음들로써, 이것을 수여한다, 그가 말했었을 헛되이 그 자신에게 세 번째 승리가 돌아가게 되었을 것이라고, 만일 공화국에 나의 선행으로 승리하였을 그 자리를 그가 지니지 않았었더라면.

Sunt igitur domesticae fortitudines non inferiores militaribus; in quibus plus etiam quam in his operae studiique ponendum est.
그러므로 내정의 강력함들은 군사적인 일들보다 열등하지 않다; 그 일들에 있어서 더 많이까지도 이것들에 있어서보다 노고들과 열의들이 두어져야 한다.

[79] Omnino illud honestum, quod ex animo excelso magnificoque quaerimus, animi efficitur, non corporis viribus.
전적으로 저것이 honestas하다, 고양되고 뛰어난 영혼으로부터 우리가 추구하는, 영혼의 힘들로 산출되는, 육체의 힘들로써가 아니라.

Exercendum tamen corpus et ita afficiendum est, ut oboedire consilio rationique possit in exsequendis negotiis et in labore tolerando.


Honestum autem id, quod exquirimus, totum est positum in animi cura et cogitatione; in quo non minorem utilitatem afferunt, qui togati rei publicae praesunt, quam qui bellum gerunt.


Itaque eorum consilio saepe aut non suscepta aut confecta bella sunt, non numquam etiam illata, ut M. Catonis bellum tertium Punicum, in quo etiam mortui valuit auctoritas.



[80] Qua re expetenda quidem magis est decernendi ratio quam decertandi fortitudo, sed cavendum, ne id bellandi magis fuga quam utilitatis ratione faciamus.

Bellum autem ita suscipiatur, ut nihil aliud nisi pax quaesita videatur.

Fortis vero animi et constantis est non perturbari in rebus asperis nec tumultuantem de gradu deici, ut dicitur, sed praesenti animo uti et consilio nec a ratione discedere.



[81] Quamquam hoc animi, illud etiam ingenii magni est, praecipere cogitatione futura et aliquanto ante constituere, quid accidere possit in utramque partem et quid agendum sit, cum quid evenerit, nec committere, ut aliquando dicendum sit "non putaram".

Haec sunt opera magni animi et excelsi et prudentia consilioque fidentis; temere autem in acie versari et manu cum hoste confligere immane quiddam et beluarum simile est; sed cum tempus necessitasque postulat, decertandum manu est et mors servituti turpitudinique anteponenda.



[82] [De evertendis autem diripiendisque urbibus valde considerandum est, ne quid temere, ne quid crudeliter.

Idque est viri magni rebus agitatis punire sontes, multitudinem conservare, in omni fortuna recta atque honesta retinere.]

Ut enim sunt, quemadmodum supra dixi, qui urbanis rebus bellicas anteponant, sic reperias multos, quibus periculosa et calida consilia quietis et cogitatis splendidiora et maiora videantur.



[83] Numquam omnino periculi fuga committendum est, ut inbelles timidique videamur, sed fugiendum illud etiam, ne offeramus nos periculis sine causa, quo esse nihil potest stultius.

Quapropter in adeundis periculis consuetudo imitanda medicorum est, qui leviter aegrotantes leniter curant, gravioribus autem morbis periculosas curationes et ancipites adhibere coguntur.

Quare in tranquillo tempestatem adversam optare dementis est, subvenire autem tempestati quavis ratione sapientis, eoque magis, si plus adipiscare re explicata boni quam addubitata mali.

Periculosae autem rerum actiones partim iis sunt, qui eas suscipiunt, partim rei publicae.



[84] Itemque alii de vita, alii de gloria et benivolentia civium in discrimen vocantur.

Promptiores igitur debemus esse ad nostra pericula quam ad communia dimicareque paratius de honore et gloria quam de ceteris commodis.

Inventi autem multi sunt, qui non modo pecuniam, sed etiam vitam profundere pro patria parati essent, idem gloriae iacturam ne minimam quidem facere vellent, ne re publica quidem postulante, ut Callicratidas, qui, cum Lacedaemoniorum dux fuisset Peloponnesiaco bello multaque fecisset egregie, vertit ad extremum omnia, cum consilio non paruit eorum, qui classem ab Arginusis removendam nec cum Atheniensibus dimicandum putabant.

Quibus ille respondit Lacedaemonios classe illa amissa aliam parare posse, se fugere sine suo dedecore non posse.

Atque haec quidem Lacedaemoniis plaga mediocris, illa pestifera, qua, cum Cleombrotus invidiam timens temere cum Epaminonda conflixisset, Lacedaemoniorum opes corruerunt.

Quanto Q. Maximus melius!

de quo Ennius:


Unus homo nobis cunctando restituit rem.

Noenum rumores ponebat ante salutem.

Ergo postque magisque viri nunc gloria claret.


Quod genus peccandi vitandum est etiam in rebus urbanis.

Sunt enim qui quod sentiunt, etsi optimum sit, tamen invidiae metu non audeant dicere.



[85] Omnino qui rei publicae praefuturi sunt duo Platonis praecepta teneant: unum, ut utilitatem civium sic tueantur, ut quaecumque agunt, ad eam referant obliti commodorum suorum, alterum, ut totum corpus rei publicae curent, ne, dum partem aliquam tuentur, reliquas deserant.

Ut enim tutela, sic procuratio rei publicae ad eorum utilitatem, qui commissi sunt, non ad eorum, quibus commissa est, gerenda est.

Qui autem parti civium consulunt, partem neglegunt, rem perniciosissimam in civitatem inducunt, seditionem atque discordiam; ex quo evenit, ut alii populares, alii studiosi optimi cuiusque videantur, pauci universorum.



-작성중-
[66] Omnino fortis animus et magnus duabus rebus maxime cernitur, quarum una in rerum externarum despicientia ponitur, cum persuasum est nihil hominem nisi quod honestum decorumque sit aut admirari aut optare aut expetere oportere, nullique neque homini neque perturbationi animi nec fortunae succumbere.
전반적으로 용맹하고도 강대한 영혼은 두 가지의 것들로 가장 잘 분간된다, 그 둘 중 하나는 외적인 사태들에 대한 경멸에 정위된다, 만일 honestas하고 영광스럽기 때문이 아니라면 사람이 아무것도 감탄하지도 바라지도 요구하지도 명령하지도 않도록 설득된(확신한) 때, 또한 그 누구도 인간에게든 영혼의 동요에게든 운명의 동요에게든 굴복하지 않도록 설득된(확신한) 때.
despicientia : descipio. look down on/over. contempt.
persuasum : persuadeo pf. pass.
quod + sit : nisi potential.
perturbationi : perturbatio. dat. disturbance, commotion
succumbere : succumbo inf. sub+cumbo. yield.

Altera est res, ut cum ita sis affectus animo, ut supra dixi, res geras magnas illas quidem et maxime utiles, sed ut vehementer arduas plenasque laborum et periculorum cum vitae, tum multarum rerum, quae ad vitam pertinent.
다른 하나는 다음과 같은 경우이다, 그렇게 당신이 영혼에 영향을 받았을, 위에서 말했듯, 당신이 행하도록 저런 대단한 더욱이 또 가장 유익한 일들을, 그러나 극도로 노력들과 위험들에 속하는 고되고도 넘치는 일들을, 삶만이 아니라 삶에 관련하는 많은 것들의.
ut + sis : characteristic.
geras : gero 2sg. subj.
arduas : steep, high, tall. arduous, difficult.

[67] Harum rerum duarum splendor omnis, amplitudo, addo etiam utilitatem, in posteriore est, causa autem et ratio efficiens magnos viros in priore.
이 두 가지 경우들 중 모든 광휘와 위대함은, 또한 내가 유용함을 더하여, 후자에 속하지만, 강대한 영혼들을 이룩하는 원인과 이유는 후자에 (속한다).

In eo est enim illud, quod excellentes animos et humana contemnentes facit.
왜냐하면 그 안에 저것이 있기 때문이다, 탁월한 영혼들과 인간사를 무시하는 것들(영혼들)을 만드는 것이.
contemnentes : contemno part. think little of, look down.

Id autem ipsum cernitur in duobus, si et solum id, quod honestum sit, bonum iudices et ab omni animi perturbatione liber sis.
하지만 그것 자체는 두 가지로 구분된다, 만일 유일하게 그것만을, honestas한 것이기에, 당신이 좋은 것이라 판단한다면 그리고 영혼의 모든 동요로부터 당신이 자유로울 것이라면.

Nam et ea, quae eximia plerisque et praeclara videntur, parva ducere eaque ratione stabili firmaque contemnere fortis animi magnique ducendum est, et ea, quae videntur acerba, quae multa et varia in hominum vita fortunaque versantur, ita ferre, ut nihil a statu naturae discedas, nihil a dignitate sapientis.
왜냐하면 그것들도, 대다수에게 특출나고 빛나 보이는 것들을, 거의 언급하지 않는 일과 또 그러한 것들을 안정되고 확고한 이유로 무시하는 일이 용맹하고 강대한 영혼에 대해 생각되어야 하고, 그것들도, 거칠어 보이는 것들, 인간들의 삶과 운명을 중심으로 하는 많고도 다양한 것들도, 그렇게 고려하는 일이, 본성(자연)의 척도로부터 아무것도 당신이 엇나가지 않도록, 지혜로운 자의 적도로부터도 전혀 엇나가지 않도록(영혼에 대해 생각되어야 하기 때문이다).

robusti animi est magnaeque constantiae.
굳세고도 강대한 영혼들은 항구적이다.


[68] Non est autem consentaneum, qui metu non frangatur, eum frangi cupiditate, nec qui invictum se a labore praestiterit, vinci a voluptate.
하지만 적절하지 못하다, 두려움에 무너지지 않을, 그 사람이 욕망에 무너진다는 것, 또는 노역에 의해 정복되지 않는 그 자신으로서 보여주었을, 그 사람이 즐거움에 의해 정복된다는 것은.
consentaneum : w. est. it is fitting/reasonable/consistent.
frangatur : frango subj. pass. break, dishearten.
praestiterit : praesto pf. subj. present or show oneself.(as)

Quam ob rem et haec vitanda et pecuniae fugienda cupiditas; nihil enim est tam angusti animi tamque parvi quam amare divitias, nihil honestius magnificentiusque quam pecuniam contemnere, si non habeas, si habeas, ad beneficentiam liberalitatemque conferre.
그러한 것으로부터 이런 일들이 피해져야 하고 재물에 대한 욕망도 기피되어야 한다; 왜냐하면 아무것도 그만큼 편협하고 그만큼 작은 영혼에 속하지 않기 때문이다 부를 사랑하는 일 보다, 아무것도 재물보다 더 honestas하고도 더 위대하지 않다고 무시하는 일 보다, 만일 그대가 수 없든, 할 수 있든, 선행과 호의로 변화시키는 일을.
habas : habeo subj. w. inf. be in a position.
conferre : confero inf. w. ad. change.

Cavenda etiam est gloriae cupiditas, ut supra dixi; eripit enim libertatem, pro qua magnanimis viris omnis debet esse contentio.
또한 영광에 대한 욕망도 경계되어야 한다, 위에서 말했듯이; 왜냐하면 자유를 앗아가기 때문이다, 그 자유를 위해 고양된 마음의 모든 자들에게 경쟁이 있어야만 하는.
eripit : eripio. snatch away.

Nec vero imperia expetenda ac potius aut non accipienda interdum aut deponenda non numquam.
실로 권위들도 바래져야 하지 않고 오히려 때로는 취해지지 않아야 하고 혹은 언제나 체념되어야 하지는 않다.


[69] Vacandum autem omni est animi perturbatione, cum cupiditate et metu, tum etiam aegritudine et voluptate nimia et iracundia, ut tranquillitas animi et securitas adsit, quae affert cum constantiam tum etiam dignitatem.
하지만 모든 영혼의 동요로부터는 자유로워야 한다, 욕망과 두려움뿐만 아니라, 비참과 즐거움 그리고 과도한 열정으로부터도, 영혼의 고요와 평정이 도래하도록, 그것이 항구함만이 아니라 적도까지도 가져오는.

Multi autem et sunt et fuerunt, qui eam, quam dico, tranquillitatem expetentes a negotiis publicis se removerint ad otiumque perfugerint, in his et nobilissimi philosophi longeque principes et quidam homines severi et graves, nec populi nec principum mores ferre potuerunt vixeruntque non nulli in agris delectati re sua familiari.
하지만 많은 이들이 있고 또 있게 될 것이다, 그들이 그것을, 내가 말하는 것을, 고요를 바라며 공화국의 문제들로부터 자신을 떼어 놓고 여가로 달아나기도 한, 이러한 자들에 가장 저명하고도 대단히 으뜸가는 철학자들과 엄격하고도 진중한 어떤 사람들이, 백성의 관습이든 지도자들의 관습이든 견디지도 못했고 그 누구도 시골들에서 그 자신의 사유 재산으로 기뻐하며 살지도 않았던 그런 자들이.
removerint : removeo pf. subj.
re + familiari : property.

[70] His idem propositum fuit quod regibus, ut ne qua re egerent, ne cui parerent, libertate uterentur, cuius proprium est sic vivere ut velis.
이 사람들에게 똑같은 것이 계획되었다 왕들에게의 것과, 어떤 것으로도 결여하지 않게끔, 누구에게도 따르지 않게끔, 자유를 가지고 향유하도록, 그것들의 고유한 바가 당신이 바랄 그러한 삶인.
egerent : egeo impf. subj. lack.
parerent : pareo. obey.
uterentur : utor. w. abl. enjoy of.

Quare cum hoc commune sit potentiae cupidorum cum his, quos dixi, otiosis, alteri se adipisci id posse arbitrantur, si opes magnas habeant, alteri si contenti sint et suo et parvo.
그러므로 이것이 공통으로 속할 것이기에 힘에 열광하는 자들에 이 사람들과 함께, 내가 말했던 자들, 한가로운 자들에게, 어떤 자들은 그들 자신들이 그것을 얻을 수 있으리라 생각하고, 만일 그들이 대단한 권력을 가진다면, 다른 이들은 만일 그 자신의 것이자 적은 것에 만족한다면 (얻을 수 있으리라 생각한다).
adipisci : adipiscor inf. gain, secure, win, obtain.

In quo neutrorum omnino contemnenda sententia est, sed et facilior et tutior et minus aliis gravis aut molesta vita est otiosorum, fructuosior autem hominum generi et ad claritatem amplitudinemque aptior eorum, qui se ad rem publicam et ad magnas res gerendas accomodaverunt.
그 어느 쪽에서든 전적으로 그 생각은 무시되어야 하지만, 더 쉽고 더 안전하고 다른 이들보다 덜 부담스럽거나 걱정스러운 삶이 한가로운 자들에게 속하지만, 더욱 유익한 삶이 인류에 속하고 고명함과 저명함에 더욱 적합한 삶이 그들에 속한다, 그들 자신들을 공화국과 다루어져야 하는 대단한 일들에 맞춘 사람들.


[71] Quapropter et iis forsitan concedendum sit rem publicam non capessentibus, qui excellenti ingenio doctrinae sese dediderunt, et iis, qui aut valitudinis imbecillitate aut aliqua graviore causa impediti a re publica recesserunt, cum eius administrandae potestatem aliis laudemque concederent.
그 이유로 저들에게도 아마 공화국에 참여하지 않도록 허용되어야 하고, 그들이 특출난 재능으로 그들 스스로 학문에 헌신한, 저들에게도, 그들이 건강의 약함이나 다른 어떤 중대한 이유로 공화국의 일에 방해를 받아 물러난, 그 일의 관리에 대한 권한과 칭송을 다른 사람들에게 양도하여서.
capessentibus : capesso part. rem publicam. engage in politics, enter public life.
recesserunt : recedo pf.
concederent : concedo impf. subj.

Quibus autem talis nulla sit causa, si despicere se dicant ea, quae plerique mirentur, imperia et magistratus, iis non modo non laudi, verum etiam vitio dandum puto.
하지만 그러한 아무런 이유도 있지 않은 그런 자들에게, 만일 그들이 스스로 그러한 것들을 멸시한다고 말한다면, 그것들을 대부분의 사람들이 경탄할, 권력들과 직위들을, 저들에게는 단지 칭송에만 주어지지 않을 뿐만아니라, 실로 내 생각에는 악덕에 주어지기까지도 해야 한다.

Quorum iudicium in eo, quod gloriam contemnant et pro nihilo putent, difficile factu est non probare, sed videntur labores et molestias, tum offensionum et repulsarum quasi quandam ignominiam timere et infamiam.
그들에 대한 판단은 그 안에서, 그들이 영광을 경시하고 아무것도 아닌 것으로 생각하는 것, 어렵게 수행된다 찬성하는 일은, 그러나 그들은 노고들과 어려움들을, 불만들과 거부들에 속하는 어떤 모욕과 불명예만큼 두려워하는 것으로 보인다.

Sunt enim qui in rebus contrariis parum sibi constent, voluptatem severissime contemnant, in dolore sint molliores, gloriam neglegant, frangantur infamia atque ea quidem non satis constanter.
왜냐하면 반대인 사태들에 있어서 충분히 자신을 유지하지 못하는 이들이 있기 때문이다, 즐거움을 가장 엄격하게 경시하는, 고통 속에서 여성스러운, 영광을 무시하는, 불명예로 낙담하고 그것들조차 충분히 지속적이지 못한.


[72] Sed iis qui habent a natura adiumenta rerum gerendarum, abiecta omni cunctatione adipiscendi magistratus et gerenda res publica est; nec enim aliter aut regi civitas aut declarari animi magnitudo potest.
그러나 저들에게 그들이

Capessentibus autem rem publicam nihilominus quam philosophis, haud scio an magis etiam, et magnificentia et despicientia adhibenda est rerum humanarum, quam saepe dico, et tranquillitas animi atque securitas, si quidem nec anxii futuri sunt et cum gravitate constantiaque victuri.


-蟲-
[61] Intellegendum autem est, cum proposita sint genera quattuor, e quibus honestas officiumque manaret, splendidissimum videri, quod animo magno elatoque humanasque res despiciente factum sit.
하지만 이해되어야한다, 네 가지 종류들이 제시되었을 때, 그 네 가지로부터 honestas와 의무가 유래하였던, 가장 빛나 보인다는 것이, 인간적인 일들을 낮추어 보는 위대하고도 고고한 영혼으로 이루어진 것.

Itaque in probris maxime in promptu est, si quid tale dici potest:
그러므로 불명예에 있어서 드러나기에 가장 크다, 그렇게 말하는 것이 가능하다면:

"Vos enim, iuvenes, animum geritis muliebrem, illa" virgo "viri"
"왜냐하면 그대들, 젊은이들은 계집의 마음을 품고 있고, 저 여인" 처녀는 "사내의 마음을 품고 있기 때문이다"

et si quid eiusmodi:
그리고 만일 같은 식의 어떤 것이 가능하다면:

Salmacida, spolia sine sudore et sanguine.
살마키스, 가죽들을 땀과 피 없이.
Salmacida : Salmacis pl.nom/acc/voc. salmacidus a. neu.pl.nom/acc. salt and bitter.

Contraque in laudibus, quae magno animo et fortiter excellenterque gesta sunt, ea nescio quomodo quasi pleniore ore laudamus.
반대로 칭송들에 있어서, 그것들이 위대한 영혼으로 또 더 강하고도 더욱 훌륭하게 다루어진, 그것들을 우리가 더욱 넘치는 말로써 칭찬하는 것 같다.

Hinc rhetorum campus de Marathone, Salamine, Plataeis, Thermopylis, Leuctris, hinc noster Cocles, hinc Decii, hinc Cn. et P. Scipiones, hinc M. Marcellus, innumerabiles alii, maximeque ipse populus Romanus animi magnitudine excellit.
이로부터 수사학자들의 영역은 마라톤에 대해서, 살라미스, 플라타이아, 테르모퓔라이, 레욱트라이에 대해서, 이로부터 우리들의 코클레스, 데키우스들(퀸투스의 데키우스와 푸블리우스의 데키우스), 크네이우스(그나이우스) 스키피오와 푸블리우스 스키피오, 이로부터 마르쿠스 마르켈루스, 헤아릴 수 없는 저들의, 특히 로마 시민이 영혼의 위대함으로 가장 이름 나 있다.

Declaratur autem studium bellicae gloriae, quod statuas quoque videmus ornatu fere militari.
하지만 전쟁의 영광에 대한 열중은 표명된다, 조각상들을 실제로 우리는 주로 전사에게 치장으로 보기에.


[62] Sed ea animi elatio, quae cernitur in periculis et laboribus, si iustitia vacat pugnatque non pro salute communi, sed pro suis commodis, in vitio est; non modo enim id virtutis non est, sed est potius immanitatis omnem humanitatem repellentis.
그러나 영혼의 고양은, 시련들과 고난들 속에서 분간되는 것이다, 만일 정의가 결여되고 공공의 안녕을 위해서 싸우지 않고, 오히려 그 자신의 편익을 위해서 싸운다면, 죄악에 빠진다; 왜냐하면 그것은 단지 정의가 아닐 뿐만 아니라, 더욱이 일체의 인간성을 내쫓아 버리는 야만에 속하기 때문이다.

Itaque probe definitur a Stoicis fortitudo, cum eam virtutem esse dicunt propugnantem pro aequitate.
그러므로 적절히 정의된다 스토아학파에 의해서 용맹은, 그 용맹이 올바름을 위해 싸우는 탁월함이라고 이야기함으로써.

Quocirca nemo, qui fortitudinis gloriam consecutus est insidiis et malitia, laudem est adeptus: nihil enim honestum esse potest, quod iustitia vacat.
그런 이유로 그 누구도, 그가 용맹의 영광을 음모들과 적의로써 획득한, 칭송을 받지 못한다: 왜냐하면 그 어떤 것도 honestas한 것일 수 없기 때문이다, 정의가 결여된.


[63] Praeclarum igitur illud Platonis: "Non," inquit, "solum scientia, quae est remota ab iustitia calliditas potius quam sapientia est appellanda, verum etiam animus paratus ad periculum, si sua cupiditate, non utilitate communi impellitur, audaciae potius nomen habeat, quam fortitudinis."
그러므로 플라톤의 저 말은 매우 명백하다: 그는 말했다, "단지 지혜만이 아니라, 그것이 오히려 정의로부터 떨어진 영리함인, 지혜라 불리우는 것보다는,
실로 시련에 예비된 영혼도, 만일 그 자신의 욕망으로써, 공공의 유익으로써가 아니라 내몰린다면, 오히려 무모함(뻔뻔함, 건방짐)의 이름을 지닐 것이다, 용맹의 이름보다는."

Itaque viros fortes et magnanimos eosdem bonos et simplices, veritatis amicos minimeque fallaces esse volumus; quae sunt ex media laude iustitiae.
그러므로 용맹하고 대담한 바로 그 사내들이 선하고 단일한 자들이기를, 진리의 벗들이 또한 최소한으로 거짓되기를 우리는 바란다; 그러한 것들이 정의에 대한 칭송의 한 가운데로부터 있다.


[64] Sed illud odiosum est, quod in hac elatione et magnitudine animi facillime pertinacia et nimia cupiditas principatus innascitur.
그러나 그것은 불유쾌한 일이다, 이러한 영혼의 고양과 위대함에 있어서 쉽사리 고집과 권력에 대한 과도한 욕망이 기원한다는 것.

Ut enim apud Platonem est, omnem morem Lacedaemoniorum inflammatum esse cupiditate vincendi, sic, ut quisque animi magnitudine maxime excellet, ita maxime vult princeps omnium vel potius solus esse.
왜냐하면 플라톤에 따라서, 라케다이모니아인들의 모든 성격이 승리에의 욕망으로 불타오르는 것처럼, 그렇게, 영혼의 위대함이 뛰어날수록, 그만큼 (그 영혼은) 더욱 더 모든 자들에 대한 지배나 심지어 단독자이기까지도 바란다.

Difficile autem est, cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem, quae est iustitiae maxime propria.
하지만 어렵다, 당신이 모든 이들보다 뛰어나기를 갈망할 때, 올바름을 지키는 것은, 그 올바름이 정의에 대해 가장 고유한 것인.

Ex quo fit ut neque disceptatione vinci se nec ullo publico ac legitimo iure patiantur, existuntque in re publica plerumque largitores et factiosi, ut opes quam maximas consequantur et sint vi potius superiores quam iustitia pares.
그로부터 그 자신들이 판단에 의해서도 어떤 공적이고 법적인 판결에 의해서도 압도되지 않음을 사람들이 겪게 되는 일이 벌어지고, 공화국 내에서 대부분 뇌물을 바치는 자들과 선동가들이 되는 일이 벌어진다, 그들이 가장 큰 권력들을 따르게 되고 정의로써 동등한 자들보다도 힘으로써 우위에 서는 자들이 되게끔.

Sed quo difficilius, hoc praeclarius; nullum enim est tempus, quod iustitia vacare debeat.
그러나 더 어려울수록, 더욱 분명하다; 왜냐하면 어떤 경우도 없으니까, 정의가 결여되어야 할.


[65] Fortes igitur et magnanimi sunt habendi non qui faciunt, sed qui propulsant iniuriam.
그러므로 용맹하고 대담한 자들은 부정의를 저지를 자들이 아니라 부정의를 물리칠 자들로 간주되어야 한다.

Vera autem et sapiens animi magnitudo honestum illud, quod maxime natura sequitur, in factis positum, non in gloria iudicat principemque se esse mavult quam videri.
하지만  진실로 영혼의 지혜로운 위대함은 honestas한 것을 저러한 것으로, 본성에 가장 따르는 것으로, 행위들 속에 자리매김되는 것으로, 영광 속에 놓이는 것이 아니라 판단하고 그 자신이 지배자이기를 그렇게 보이기 보다도 선호한다.

Etenim qui ex errore imperitae multitudinis pendet, hic in magnis viris non est habendus.
더욱이 여러 가지의 미숙함에 속하는 실수들에 의존하는 자, 이 사람은 위대한 사내들에 속하는 것으로 간주되지 않아야 한다.

Facillime autem ad res iniustas impellitur, ut quisque altissimo animo est, gloriae cupiditate; qui locus est sane lubricus, quod vix invenitur, qui laboribus susceptis periculisque aditis non quasi mercedem rerum gestarum desideret gloriam.
하지만 아주 쉽게 부정의한 일들로 강제된다, 드높여진 영혼일수록, 영광에 대한 열망에 의해; 그 위치는 확실히 미끄럽다, 어렵사리 발견된, 그가 떠맡은 노고들과 감수한 위험들로써 다룬 일들의 값으로 영광을 기대하지 않을 것 같은.

-蟲-
[54] Nam cum sit hoc natura commune animantium, ut habeant libidinem procreandi, prima societas in ipso coniugio est, proxima in liberis, deinde una domus, communia omnia; id autem est principium urbis et quasi seminarium rei publicae.
왜냐하면 이러한 본성은 영혼있는 것들의 공통인 것이어서(narrativum), 그들이 산출의 욕구를 가지도록(characteristic), 첫 번째 연대는 바로 결혼 속에 있고, 다음으로는 자녀들에게, 그 다음으로 가정이기 때문이다, 모든 것들이 공공인; 하지만 그것(가정)은 도시(국가)의 기초이고 마치 공화국의 묘상(苗床)과 같은 것이다.

Sequuntur fratrum coniunctiones, post consobrinorum sobrinorumque, qui cum una domo iam capi non possint, in alias domos tamquam in colonias exeunt.
형제들의 관계들이 뒤따르고, 다음으로 일가들과 외척들의 (관계들이), 그들이 하나의 집을 가지고 더 이상 품어질 수 없을 때(historical), 다른 집들로 정복식민지들로 그러하듯 확장하는.

Sequuntur conubia et affinitates ex quibus etiam plures propinqui; quae propagatio et suboles origo est rerum publicarum.
혼인관계들과 인척관계들이 뒤따르고 그것들로부터 동족의 다수들이 따른다; 그 번식과 후손이 공화정체들의 기원이다.

Sanguinis autem coniunctio et benivolentia devincit homines [et] caritate.
하지만 혈족의 관계와 자비심은 인간들을 [그리고] 사랑으로 결속시킨다.

[55] Magnum est enim eadem habere monumenta maiorum, eisdem uti sacris, sepulchra habere communia.
왜냐하면 선조들의 같은 기억들을 지니는 것, 같은 제례를 사용하는 일, 공동의 장지(무덤들)를 지니는 일은 대단한 일이기 때문이다.

Sed omnium societatum nulla praestantior est, nulla firmior, quam cum viri boni moribus similes sunt familiaritate coniuncti; illud enim honestum, quod saepe dicimus, etiam si in alio cernimus, [tamen] nos movet atque illi in quo id inesse videtur amicos facit.]
그러나 모든 연대 중 어느 연대도 더 중요하지도, 더 친밀하지도 않다, 선한 자들이 성격으로 비슷한 자들로서 친교로 엮였을 때보다; 왜냐하면 저 honestas한 것은, 우리가 종종 이야기하는, 설령 우리가 다른 자에게서 분간한다 할지라도, [그럼에도 불구하고] 우리를 움직이고 또 그 사람 안에 그 honestas한 것이 내재하는 것으로 여겨지는 저 사람에게 (우리를) 친구들로 만들기 때문이다.

[56] Et quamquam omnis virtus nos ad se allicit facitque, ut eos diligamus, in quibus ipsa inesse videatur, tamen iustitia et liberalitas id maxime efficit.
또 모든 탁월함이 우리를 그 자체를 향해 이끌고 만든다고 할지라도, 그들을 우리가 존중하도록, 그 사람들 속에 그 탁월함들 자체가 내재하는 것으로 보일, 그럼에도 정의와 자비는 그것을 최대로 이끌어 낸다.

Nihil autem est amabilius nec copulatius, quam morum similitudo bonorum; in quibus enim eadem studia sunt, eaedem voluntates, in iis fit, ut aeque quisque altero delectetur ac se ipso, efficiturque id, quod Pythagoras vult in amicitia, ut unus fiat ex pluribus.
하지만 그 누구도 더 사랑받을 만하거나 더 친밀하지 않다, 선한 성격의 유사함보다는; 왜냐하면 그 선한 성격들 안에 동일한 열정들이 있고, 같은 의지들이 있기 때문이다, 저것들 안에서 일어나도록, 올바르게 각자가 다른 이로써 기뻐하고 또 바로 그 자신으로써도, 또 그것이 이루어진다, 피타고라스가 우정에 있어서 바라는 것, 여럿으로부터 하나가 될 것이.

Magna etiam illa communitas est, quae conficitur ex beneficiis ultro et citro datis acceptis, quae et mutua et grata dum sunt, inter quos ea sunt firma devinciuntur societate.
더욱이 저러한 연대도 대단하다, 그 연대가 유익들에 의해 이리저리 주고 받아짐으로써 성취되는, 그 유익들이 상호적이면서도 만족스러운 동안, 그들 사이에 그 유익들이 확고한 자들은 연대로써 결속된다.

[57] Sed cum omnia ratione animoque lustraris, omnium societatum nulla est gravior, nulla carior quam ea, quae cum re publica est uni cuique nostrum.
그러나 모든 것들을 지성과 마음으로 살펴볼 때(historicum), 모든 연대들 중의 어느 것도 더 중요하지 않고, 어떤 연대도 더 귀중하지 않다 그 연대보다, 그 연대가 공화국과 더불어 우리들의 각자 한 사람 한 사람에게 있는.

Cari sunt parentes, cari liberi, propinqui, familiares, sed omnes omnium caritates patria una complexa est, pro qua quis bonus dubitet mortem oppetere, si ei sit profuturus?
부모들이 소중하고, 자식들이 소중하고, 동족들, 가족들이 소중하지만, 온갖 것들에 대한 모든 귀애들은 하나의 조국에 의해(오직 조국에 의해서만?) 포섭된다, 무엇 때문에 그 어떤 선한 자가 죽음에 직면하기를 망설이겠는가, 만일 조국에 이익일 될 것이라면?

Quo est detestabilior istorum immanitas, qui lacerarunt omni scelere patriam et in ea funditus delenda occupati et sunt et fuerunt.
그로써 더욱 가증스럽다 그들의 야만성은, 그들이 온갖 범법들로써 조국을 난도질 하였고 그 조국 안에서 밑바닥까지 파괴에 골몰하고 있으며 또 골몰할 것이기도 한 자들인.


[58] Sed si contentio quaedam et comparatio fiat, quibus plurimum tribuendum sit officii, principes sint patria et parentes, quorum beneficiis maximis obligati sumus proximi liberi totaque domus, quae spectat in nos solos neque aliud ullum potest habere perfugium, deinceps bene convenientes propinqui, quibuscum communis etiam fortuna plerumque est.
그러나 만일 어떤 경쟁과 비교가 일어난다면, 어떤 것들에 의무의 대부분이 수여되어야 할지, 우선 조국과 부모들일 것이고, 그들의 최대의 유익에 우리가 속박된 다음으로 자손들과 모든 가정이, 오직 우리에게만 주의하고 다른 어떤 피난처도 가질 수 없는, 다음으로는 잘 맞는 동족들이, 그들과 더불어 운명(처지)조차 대부분 공유하는.

Quamobrem necessaria praesidia vitae debentur his maxime quos ante dixi, vita autem victusque communis, consilia, sermones, cohortationes, consolationes, interdum etiam obiurgationes in amicitiis vigent maxime, estque ea iucundissima amicitia, quam similitudo morum coniugavit.
그런 이유로 삶의 필요한 보호가 필요하다 내가 거명하였던 이 사람들에게 최대로, 하지만 삶과 생활 그리고 공유, 조언들, 대화들, 격려들, 위안들, 종종 질책들까지도 친교들 속에서 가장 강력하고, 그것이 가장 유쾌한 우정이다, 성격들의 유사함이 그 우정을 연결시키는.


[59] Sed in his omnibus officiis tribuendis videndum erit, quid cuique maxime necesse sit et quid quisque vel sine nobis aut possit consequi aut non possit.
그러나 이 모든 부여되는 의무들에 있어서 고려되어야 할 것이다, 무엇이 각자에게 가장 필요할지 그리고 무엇이 각자들에게 우리들 없이 획득 가능하거나 불가능할지.

Ita non idem erunt necessitudinum gradus qui temporum, suntque officia, quae aliis magis quam aliis debeantur, ut vicinum citius adiuveris in fructibus percipiendis quam aut fratrem aut familiarem, at, si lis in iudicio sit, propinquum potius et amicum quam vicinum defenderis.
그러므로 필요들의 단계들은 그것들이 경우들에 속하는 동일하지 않을 것이고, 의무들이 있다, 어떤 자들에게는 다른 자들에게보다 더 많이 필요할, 당신이 이웃을 더 빨리 도왔을 것처럼(fut. pf.) 작물의 수확에 있어서 형제나 가족보다, 반면에, 재판에 있어서 소송이 있다면, 당신이 동족과 친구를 이웃보다 더 잘 변호하였을 것처럼(fut. pf.).

Haec igitur et talia circumspicienda sunt in omni officio [et consuetudo exercitatioque capienda], ut boni ratiocinatores officiorum esse possimus et addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fiat, ex quo quantum cuique debeatur intellegas.
그러므로 이러한 것들과 그런 모든 것들이 두루 살펴져야 한다 모든 의무에 있어서 [그리고 경험과 훈련이 취해져야 한다], 우리들이 의무들에 대하여 훌륭한 계산자들일 수 있도록 그리고 가함과 감함으로써 볼 수 있도록, 그 의무가 남의 것의 최대가 되도록(최대한 남도록), 그 남은 것으로부터 각자에게 얼만큼이 필요할지 당신이 알게끔.

[60] Sed ut nec medici nec imperatores nec oratores quamvis artis praecepta perceperint, quicquam magna laude dignum sine usu et exercitatione consequi possunt, sic officii conservandi praecepta traduntur illa quidem, ut facimus ipsi, sed rei magnitudo usum quoque exercitationemque desiderat.
그러나 의사들도 장군들도 연설가들도 설령 기술의 교육을 학습했을지라도, 사용과 훈련 없이 뭐가 되었든 큰 칭찬에 어울리는 것을 획득할 수 없는 것처럼, 그렇게 의무 보전(준수)의 가르침들은 전수된다 특히 저런 가르침들이, 우리 스스로 행하고 있듯, 그러나 사태의 중요성은 사용과 마찬가지로 훈련을 필요로 한다.

Atque ab iis rebus, quae sunt in iure societatis humanae, quemadmodum ducatur honestum, ex quo aptum est officium, satis fere diximus.
또한 저러한 것들에 대해서, 그것들이 인간적 연대의 정의에 속하는, 어떤 방식으로 honestas한 것이 생각될지, 그것에 의무가 의존하는, 우리는 거의 충분히 진술하였다.

-蟲-

[46] Quoniam autem vivitur non cum perfectis hominibus planeque sapientibus, sed cum iis, in quibus praeclare agitur, si sunt simulacra virtutis, etiam hoc intellegendum puto, neminem omnino esse neglegendum, in quo aliqua significatio virtutis appareat, colendum autem esse ita quemque maxime, ut quisque maxime virtutibus his lenioribus erit ornatus, modestia, temperantia, hac ipsa, de qua multa iam dicta sunt, iustitia.
하지만 완벽한 인간들 그리고 완전히 지혜로운 자들과 더불어 살게 되진 않고, 오히려 저러한 자들과 (살게 되기) 때문에, 그들 속에서 명증하게 수행되는, 만일 탁월함의 모사들이 있다면, 또한 이것이 이해되어야 한다고 나는 생각한다, 전적으로 누구도 무시되지 않아야 한다는 것이, 그 사람 안에서 탁월함의 어떤 징후가 나타날, 하지만 더 많이 모여 살면 살수록 그만큼, 각자가 더욱 더 이러한 친절의 덕목들로써 장식될 것이고, 적도, 자제, 바로 이, 그에 대해 이미 많은 것들이 이야기된, 정의로써 (장식될 것이다).

Nam fortis animus et magnus in homine non perfecto nec sapiente ferventior plerumque est, illae virtutes bonum virum videntur potius attingere.
왜냐하면 강하고도 위대한 영혼은 완전하지도 지혜롭지도 않은 인간 안에서 주로 더욱 들끓기 때문이다, 저러한 탁월함들은 선한 자가 더욱 가까운 것으로 보인다.

Atque haec in moribus.
또한 이러한 것들은 습관 속에 있다.


[47] De benivolentia autem, quam quisque habeat erga nos, primum illud est in officio, ut ei plurimum tribuamus, a quo plurimum diligamur, sed benivolentiam non adulescentulorum more ardore quodam amoris, sed stabilitate potius et constantia iudicemus.
하지만 자비심에 대해서, 그 자비심을 각자가 우리를 위해 지닐, 첫 째로 저것이 의무 속에 있다, 그에게 가장 많이 우리가 주도록, 그에 의해 가장 많이 우리가 사랑받을, 그러나 자비심을 젊은이들의 습관으로 사랑의 어떤 열정으로써가 아니라, 오히려 안정과 지속으로 우리는 평가하도록 하자.

Sin erunt merita, ut non ineunda, sed referenda sit gratia, maior quaedam cura adhibenda est; nullum enim officium referenda gratia magis necessarium est.
그러나 만일 얻어진 것들일 것이라면, 시작되어야 할 것은 아니지만, 감사가 되돌려져야 할, 어떤 더욱 큰 주의가 기울여져야 한다; 왜냐하면 어떠한 의무도 감사를 되돌려주는 것보다 더 필요하진 않기 때문이다.


[48] Quodsi ea, quae utenda acceperis, maiore mensura, si modo possis, iubet reddere Hesiodus, quidnam beneficio provocati facere debemus?
하지만 만일 그것들을, 당신이 그것들의 사용을 받아들일, 만일 어떤 식으로든 당신이 할 수 있다면, 헤시오도스가 말했듯 돌려줄 수 있다면, 호의로써 요구받은 우리가 무엇을 행해야 하는가?

An imitari agros fertiles, qui multo plus efferunt, quam acceperunt?
비옥한 땅들을 따르는 것 아닌가, 그 땅들이 훨씬 더 많은 것을 내놓는, 받은 것보다?

Etenim si in eos, quos speramus nobis profuturos, non dubitamus, officia conferre, quales in eos esse debemus, qui iam profuerunt?
더욱이 만일 그들을 향해서라면, 우리가 그들을 우리에게 유익한 자들이기를 희망하는, 우리가 의심하지 않는, 의무들을 수행하기를, 우리는 그들에게 어떤 자들이어야 하는가, 그들이 이미 유익한?

Nam cum duo genera liberalitatis sint, unum dandi beneficii, alterum reddendi, demus necne in nostra potestate est, non reddere viro bono non licet, modo id facere possit sine iniuria.
왜냐하면 호의의 두 종류들이 있을지라도, 하나는 유익의 부여, 다른 것은 그 보답, 우리가 줄지 아닐지는 우리의 능력에 속하지만, 선한 자에게 보상하지 않음은 허용되지 않고, 그 일은 오직 부정의가 없을 때에만 가능할 것이기 때문이다.


[49] Acceptorum autem beneficiorum sunt dilectus habendi, nec dubium, quin maximo cuique plurimum debeatur.
하지만 친절의 수혜들의 구분들이 다루어져야 하고, 의심스럽지 않다, 크면 클수록 그 각각에 더 많은 것이 강요된다는 것.

In quo tamen inprimis, quo quisque animo, studio, benivolentia fecerit, ponderandum est.
그럼에도 그 안에서 첫째로, 각자에게 어떤 마음으로, 어떤 열의로, 자비를 행했는지, 재어야 한다.

Multi enim faciunt multa temeritate quadam sine iudicio, vel morbo in omnes vel repentino quodam quasi vento impetu animi incitati; quae beneficia aeque magna non sunt habenda atque ea, quae iudicio, considerate constanterque delata sunt.
왜냐하면 많은 이들이 많은 일들을 어떤 무모함으로써 판단(생각) 없이 저지르기 때문이다, 모든 이들에게 혹은 나약함으로 혹은 갑작스러운 마치 바람과 같은 어떤 자극받은 마음의 충동으로; 그러한 것들은 대단한 호의와 마찬가지로 생각되지 않아야 하고 그것들로, 판단(생각)으로, 주의깊고도 확고하게 수행된 것들로 (생각되지도 않아야 한다).

Sed in collocando beneficio et in referenda gratia, si cetera paria sunt, hoc maxime officii est, ut quisque opis indigeat, ita ei potissimum opitulari; quod contra fit a plerisque; a quo enim plurimum sperant, etiamsi ille iis non eget, tamen ei potissimum inserviunt.
그러나 호의의 내놓음에 있어서 그리고 감사의 보담함에 있어서, 만일 다른 것들이 같다면, 이것이 최선의 의무이다, 각자 도움을 필요로 하도록, 그래서 그에게 특히 도움을 주는 것이; 대다수에 의해 반대되는 일이 일어난다; 왜냐하면 그 사람으로부터 사람들이 가장 많이 기대하기 때문이다, 저 사람이 저들에게 청하지 않는다 할지라도, 그럼에도 불구하고 그에게 최대한 도움을 주는(quo-ei).


[50] Optime autem societas hominum coniunctioque servabitur, si, ut quisque erit coniunctissimus, ita in eum benignitatis plurimum conferetur.
하지만 인간의 연대와 관계가 최선으로 지켜질 것이다, 만일, 각자가 가장 밀접하게 될 것이라면, 그 사람에게 최대의 호의가 수여될 만큼.

Sed quae naturae principia sint communitatis et societatis humanae, repetendum videtur altius.
그러나 자연적 원칙들은 인간 관계와 연대에 속할 것이고, 더 위로 소급되어야 할 것으로 보인다.

Est enim primum quod cernitur in universi generis humani societate.
왜냐하면 첫 번째는 보편적 인간 종의 연대 속에서 분간되는 것이기 때문이다.

Eius autem vinculum est ratio et oratio, quae docendo, discendo, communicando, disceptando, iudicando conciliat inter se homines coniungitque naturali quadam societate, neque ulla re longius absumus a natura ferarum, in quibus inesse fortitudinem saepe dicimus, ut in equis, in leonibus, iustitiam, aequitatem, bonitatem non dicimus; sunt enim rationis et orationis expertes.
하지만 그것의 연쇄(연결)는 논증과 발화이다, 그것이 교육, 학습, 공유, 논의, 판단으로 상호간에 통합하고 인간들을 어떤 자연적인 연대로 결합시키기도 하는, 어떤 점으로도 더 멀리 우리가 야생의 본성으로부터 떨어져 있지 않다, 그것들 안에 강함이 내재한다고 종종 우리가 이야기하는, 말들에게 처럼, 사자들에게 처럼, 정의, 올바름, 선함을 우리는 이야기하지 않는다; 왜냐하면 그것들은 논증과 발화에 무관한 것들이기 때문이다.


[51] Ac latissime quidem patens hominibus inter ipsos, omnibus inter omnes societas haec est.
그리고 더욱이 가장 잘 알려져 있는 것은 인간들에게 자신들 사이에서, 모든 이들에게 모든 이들 사이에서 이러한 연대이다.

In qua omnium rerum, quas ad communem hominum usum natura genuit, est servanda communitas, ut quae discripta sunt legibus et iure civili, haec ita teneantur, ut sit constitutum e quibus ipsis, cetera sic observentur, ut in Graecorum proverbio est, amicorum esse communia omnia.
그 안에서 모든 것들의, 그것들을 인간들의 공공을 위해 사용되도록 자연이 산출한, 공공소유가 지켜져야 한다, 그것들이 배분된 것들인 듯이 국가의 법과 정의로써, 이것이 그렇게 이해된다, 그것들 자체로부터 정립되었던 것처럼, 그래서 다른 것들이 여겨질, 그리스의 격언에 있듯, 친구들에 대해 모든 것은 공공의 것이라고.

Omnium autem communia hominum videntur ea, quae sunt generis eius, quod ab Ennio positum in una re transferri in permultas potest:
하지만 모든 인간들의 공공의 것들은 그러한 것들로 보인다, 그것들이 그 종류에 속하는, 엔니우스에 의해 제시된 하나의 사태에서 많은 사태들로 옮겨질 수 있는:

Homo, qui erranti comiter monstrat viam,
인간이여, 헤매임으로써 친절히 삶을 보여주는 자,
Quasi lumen de suo lumine accendat, facit.
마치 그 자신의 횃불로부터 횃불을 붙이듯이 하는구나.
Nihilo minus ipsi lucet, cum illi accenderit.
무엇으로도 결코 자신에게 비추지 못한다, 저이에게 불 붙여 주고서는.


Una ex re satis praecipit, ut quidquid sine detrimento commodari possit, id tribuatur vel ignoto.
그 하나의 것으로부터 충분히 주의준다, 손실 없이 수여될 수 있을 무엇이든, 그것은 생면부지인 자에게조차 분배되리라고.


[52] Ex quo sunt illa communia: non prohibere aqua profluente, pati ab igne ignem capere, si qui velit, consilium fidele deliberanti dare, quae sunt iis utilia, qui accipiunt, danti non molesta.
그로부터 저러한 것들이 공공의 것들이다: 흐르는 물로부터 금하지 않는 것, 불로부터 불을 취함을 허용하는 것, 만일 누군가 원한다면, 믿을 만한 조언을 숙고하는 자에게 주는 것, 그것들은 저들에게 유익한 것들이다, 그들이 받는 자들인, 주는 자들에게 전혀 해로운 것들이 아니다.

Quare et his utendum est et semper aliquid ad communem utilitatem afferendum.
그로써 이것들을 사용해야 하고 또 언제나 어떤 것을 공공의 유익에 내어야 한다.

Sed quoniam copiae parvae singulorum sunt, eorum autem, qui his egeant, infinita est multitudo, vulgaris liberalitas referenda est ad illum Ennii finem "nihilominus ipsi lucet", ut facultas sit, qua in nostros simus liberales.
그러나 적은 부가 개인들에게 속하기 때문에, 하지만 그들의, 그들이 이러한 부를 원할, 많음이 무한하기에, 대중적인 호의는 되돌려져야 한다(조회되어야 한다?) 엔니우스의 저 경계로 "무엇으로도 결코 자신에게 비추지 못한다", 수단이 있도록, 그 수단으로 우리의 사람들에게 우리가 호의로운 이들일.


[53] Gradus autem plures sunt societatis hominum.
하지만 많은 단계들이 인간들의 연대에 속한다.

Ut enim ab illa infinita discedatur, proprior est eiusdem gentis, nationis, linguae, qua maxime homines coniunguntur.
저 무한한 것들로부터 시작하도록, 더욱 고유한 것이 동일한 사람들의 종족, 국가, 언어에 속한다, 그로써 인간들이 최대한 결합되는.

Interius etiam est eiusdem esse civitatis; multa enim sunt civibus inter se communia, forum, fana, porticus, viae, leges, iura, iudicia, suffragia, consuetudines praeterea et familiaritates multisque cum multis res rationesque contractae.
더욱이 같은 국가에 속함은 더욱 가깝다; 왜냐하면 많은 것들이 시민들에게 그들 상호에 공공의 것들이기 때문이다, 광장, 신전들, 주랑 현관, 생활들, 법들, 법률들, 판결들, 투표들, 관습들과 다른 한편으로 친교들과 또한 많은 이들에게 많은 것들과 더불어 일들과 관계맺음들.

Artior vero colligatio est societatis propinquorum; ab illa enim inmensa societate humani generis in exiguum angustumque concluditur.
실로 더욱 밀접한 관련은 친척들의 연대에 속한다; 왜냐하면 (그 연대가) 저 인간종의 막대한 연대로부터 작고 좁은 것으로 수렴되기 때문이다.


-蟲-
[40] [Secundo autem Punico bello post Cannensem pugnam quos decem Hannibal Romam misit astrictos iure iurando se redituros esse nisi de redimendis is, qui capti erant, impetrassent, eos omnes censores, quoad quisque eorum vixit, quod peierassent in aerariis reliquerunt, nec minus illum, qui iure iurando fraude culpam invenerat.
하지만 칸나이 전투 이후 두 번째 푸니코스 전쟁에서 한니발은 사로잡혔던 열 사람을 로마에 보냈다 정당하게 맹세함으로써 그 자신에게 그들이 되돌아 갈 것을 만일 도로 사들여짐(몸값을 냄)에 대해 저들, 붙잡혔던 자들이, 받아내지 못한다면, 그들 전부를 감찰관들이, 그들(포로) 각자가 살아있던 동안, 거짓으로 맹세하였었다고(cum + plpf. subj.) 하층민들(인두세만 내고 투표권 없음)로 버려두었다, 저 자를, 그가 거짓으로 법에 맹세함으로써 죄를 지었던, 조금도 없이(한 사람도 남기지 않고).

Cum enim permissu Hannibalis exisset e castris, rediit paulo post, quod se oblitum nescio quid diceret; deinde egressus e castris iure iurando se solutum putabat, et erat verbis, re non erat.
왜냐하면 한니발의 허가로써 병영으로부터 그가 나왔었으나, 잠시 후에 돌아갔다, 그는 자신에게 잊혀진 뭔가를 모른다고 말하였다고 해서; 다음으로 병영으로부터 나온 그는 법에 맹세함으로써 그 자신이 풀려남을 생각했고, 말은 그러했으나, 실질은 그렇지 않았다.

Semper autem in fide quid senseris, non quid dixeris, cogitandum est.
하지만 언제나 믿음에 있어서 당신이 생각했을 것이, 당신이 말했을 것이 아니라, 그것이 생각되어야 한다.

Maximum autem exemplum est iustitiae in hostem a maioribus nostris constitutum, cum a Pyrrho perfuga senatui est pollicitus se venenum regi daturum et eum necaturum.
하지만 정의의 가장 큰 예시는 적에게 있어서 우리의 선조들로부터 세워진 것이다, 퓌루스로부터 도망자가 원로원에 그 자신이 왕에 대해 독을 줄 것을 그리고 그를 죽일 것을 약속했다.

Senatus et C. Fabricius eum Pyrrho dedit.
원로원과 카이우스 파브리키우스는 그를 퓌루스에게 주었다.

Ita ne hostis quidem et potentis et bellum ultro inferentis interitum cum scelere approbavit.]
그러므로 강력하며 또한 한 편으로 전쟁을 걸어오기도 한 적의 괴멸조차 죄악과 더불어 승인하지는 않았다.]


[41] Ac de bellicis quidem officiis satis dictum est.
전쟁의 의무들에 대해서는 이 정도로 충분히 이야기되었다.

Meminerimus autem etiam adversus infimos iustitiam esse servandam.
하지만 우리는 가장 하위인 자들에 마주하여서도 정의는 지켜져야만 한다는 것을 기억하도록 하자.

Est autem infima condicio et fortuna servorum, quibus non male praecipiunt, qui ita iubent uti, ut mercennariis, operam exigendam, iusta praebenda.
하지만 노예들의 상황과 운명이 가장 하위이다, 그 노예들에게 그들이 잘못 조언하고 있지 않다, 그들이 그렇게 주문하는, 그래서 고용인들에게처럼, 일이 마쳐져야만 하고, 정당한 것들이 제공되어야만 한다고.

Cum autem duobus modis, id est aut vi aut fraude, fiat iniuria, fraus quasi vulpeculae, vis leonis videtur; utrumque homine alienissimum, sed fraus odio digna maiore.
하지만 두 가지 방식을 가지고, 그것은 힘이거나 기만인데, 부정의가 일어날 것이다, 여우의 속임수와 같이, 사자의 힘과 같이 보인다; 어느 쪽이든 인간에게 매우 반(反)하지만, 기만이 더 큰 증오에 걸맞는다.

Totius autem iniustitiae nulla capitalior quam eorum, qui tum, cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur.
하지만 모든 부정의 중 어떤 것도 더 치명적이지 않다 다음의 자들보다, 그들이 더욱이, 최대한으로 기만함으로써, 그 기만을 해내는, 선한 자들로 보이도록.

De iustitia satis dictum.
정의에 대해서는 충분히 이야기되었다.


[42] Deinceps, ut erat propositum, de beneficentia ac de liberalitate dicatur, qua quidem nihil est naturae hominis accommodatius, sed habet multas cautiones.
다음으로, 제기되었듯, 선행에 대해서 그리고 후함에 대해서 이야기될 것이다, 그것이 그 무엇보다도 인간 본성의 더욱 적합한 것인, 그러나 많은 주의점들을 지니는.

Videndum est enim, primum ne obsit benignitas et iis ipsis, quibus benigne videbitur fieri, et ceteris, deinde ne maior benignitas sit, quam facultates, tum ut pro dignitate cuique tribuatur; id enim est iustitiae fundamentum, ad quam haec referenda sunt omnia.
왜냐하면 보여야 하기 때문이다, 우선 친절이 방해하지 않도록 바로 그들에게도, 친절하게 행함받는 것으로 보이는, 다른 이들에게도, 다음으로 너무 친절하지 않도록, 능력들보다, 각자에게 합당한 것으로서 할당될 만큼; 왜냐하면 그 일은 정의의 기초이기 때문이다, 그것을 기준으로 이 모든 것들이 판단되어야 하는.

Nam et qui gratificantur cuipiam, quod obsit illi, cui prodesse velle videantur, non benefici neque liberales, sed perniciosi assentatores iudicandi sunt, et qui aliis nocent, ut in alios liberales sint, in eadem sunt iniustitia, ut si in suam rem aliena convertant.
왜냐하면 은혜를 베푸는 자들도 누구든지, 저들이 방해하므로, 그들에게 유익하기를 바라는 것으로 보이는 자들이, 선행하는 이들도 아니고 또 후한 자들도 아니지만, 위험한 아첨꾼들이라고 판단되고, 또한 그들도 다른 이들을 해한다, 다른 자들에게 있어서 후한 자들이고자, 바로 그 다른 자들에게 있어서 부정의한 자들이다, 만일 그 자신의 일들로 타인의 일들을 뒤집어 넣는다면.


[43] Sunt autem multi et quidem cupidi splendoris et gloriae, qui eripiunt aliis, quod aliis largiantur, ique arbitrantur se beneficos in suos amicos visum iri, si locupletent eos quacumque ratione.
하지만 많고도 특히나 광휘와 영광에 열렬한 자들이 있다, 다른 자들에게서 잡아채는 자들, 다른 이들에게 아낌없이 베푼다며, 또 그들이 자신들을 그 자신의 친구들에게 있어서 유익한 자들로 보이도록 시도하는 것으로 스스로 여기는, 만일 그들(친구들)을 부유하게 만든다면 어떤 식으로든지.
visum iri : eo inf. + supinum. to seek or try or be about to.

Id autem tantum abest ab officio, ut nihil magis officio possit esse contrarium.
하지만 그 일은 그만큼이나 의무로부터 벗어난다, 어떤 것도 더 대단히 의무에 반대되는 것일 수 없을 만큼.

Videndum est igitur, ut ea liberalitate utamur. quae prosit amicis, noceat nemini.
그러므로 고려해야 한다, 다음의 것들을 후함으로써 우리가 사용하는 것인지, 친구들에게 유익하고, 누구에게도 가해하지 않을 것들을.

Quare L. Sullae, C. Caesaris pecuniarum translatio a iustis dominis ad alienos non debet liberalis videri; nihil est enim liberale, quod non idem iustum.
그런 식으로 루키우스 술라의, 카이우스 카이사르의 정당한 주인으로부터 무관한 자들로의 이양은 후한 것으로 여겨지지 않아야 한다; 왜냐하면 아무것도 후하지 않기 때문이다, 그 동일한 것이 정의롭지 않을 때.


[44] Alter locus erat cautionis, ne benignitas maior esset quam facultates, quod qui benigniores volunt esse, quam res patitur, primum in eo peccant, quod iniuriosi sunt in proximos; quas enim copias his et suppeditari aequius est et relinqui eas transferunt ad alienos.
주의에 속하는 또 다른 주제가 있었다, 선행이 능력보다 더 크지 않도록 하는 것이다, 어떤 자들이 더욱 선한 자들이기를 바라는 것, 사정이 허락하는 것보다, 우선 그 일에 있어서 잘못한다, 가까운 자들에게 있어서 부정의한 자들이 되기 때문에; 왜냐하면 그 부가 이러한(까가운) 자들에게 제공되고 또 남겨지는 것이 옳기 때문이다 그 부를 낯선 자(외부인)들을 위해 그들이 양도하는.

Inest autem in tali liberalitate cupiditas plerumque rapiendi et auferendi per iniuriam, ut ad largiendum suppetant copiae.
하지만 그런 후함 속에는 대부분 부정의를 통하여 잡아채고 빼앗음의 욕망이 내재한다, 후함을 위한 수단을 제공하도록.

Videre etiam licet plerosque non tam natura liberales quam quadam gloria ductos, ut benefici videantur facere multa, quae proficisci ab ostentatione magis quam a voluntate videantur.
즉 또한 주로 자연스러운 후함이 아니라 어떤 영광에 이끌린다, 유익한 이들로 보이도록 많은 일들을 하는 것, 그것들이 의지보다는 과시에 의해 상당히 엇나간 것으로 보이도록.

Talis autem simulatio vanitati est coniunctior quam aut liberalitati aut honestati.
하지만 그러한 시늉은 허명에 결부된다 후함이나 honestas에 결부되기 보다는.


[45] Tertium est propositum, ut in beneficentia dilectus esset dignitatis; in quo et mores eius erunt spectandi, in quem beneficium conferetur, et animus erga nos et communitas ac societas vitae et ad nostras utilitates officia ante collata; quae ut concurrant omnia, optabile est; si minus, plures causae maioresque ponderis plus habebunt.
세 번째로 제시된다, 후함에 있어서 애호받는 일이 적도에 속하도록; 그 적도에서 그의 성격이 조회되어야 할, 그 사람에게 있어서 유익함이 부여된다, 우리에 대한 마음가짐도 삶의 관계들과 유대들도 우리를 위해 앞서 수여된 유익한 의무들도; 그것들이 모두다 일치하도록, 그것이 바람직하다; 만일 못 미친다면, 더 많고도 더욱 큰 이유들이 더 큰 비중을 차지할 것이다.


-蟲-
[34] Sunt autem quaedam officia etiam adversus eos servanda, a quibus iniuriam acceperis.
하지만 특정한 의무들은 또한 그들에 맞서서 지켜져야할 것들이다, 그들로부터 당신이 불의를 받았을.

Est enim ulciscendi et puniendi modus; atque haud scio an satis sit eum, qui lacessierit iniuriae suae paenitere, ut et ipse ne quid tale posthac et ceteri sint ad iniuriam tardiores.
즉 보복과 처벌의 방식이다; 또한 나는 전혀 모른다 충분할지 그를, 그가 자신의 부정의에 대한 유감스러움을 불러일으켰을, 그 자신도 그런 어떤 일을 이후에 <행하지> 않도록 그리고 다른 이들도 불의를 향하여 더 늦춰지도록.

Atque in re publica maxime conservanda sunt iura belli.
또한 공화국에 있어서 가장 크게 수호되어야 할 것들은 전쟁의 정의들이다.

Nam cum sint duo genera decertandi, unum per disceptationem, alterum per vim, cumque illud proprium sit hominis, hoc beluarum, confugiendum est ad posterius, si uti non licet superiore.
왜냐하면 두 종류들이 경쟁해야 할 경우(narrativum?), 하나는 논의를 통하여, 다른 하나는 힘을 통하여, 언제든 저것이 인간에 고유한 것일 터이고, 이것은 짐승들에 속할 것이며, 후자를 향해서 호소해야 하기 때문이다, 만일 더 위의 것으로써 사용함이 허용되지 않는다면.


[35] Quare suscipienda quidem bella sunt ob eam causam, ut sine iniuria in pace vivatur, parta autem victoria conservandi i, qui non crudeles in bello, non inmanes fuerunt, ut maiores nostri Tusculanos, Aequos, Volscos, Sabinos, Hernicos in civitatem etiam acceperunt, at Karthaginem et Numantiam funditus sustulerunt; nollem Corinthum, sed credo aliquid secutos, oportunitatem loci maxime, ne posset aliquando ad bellum faciendum locus ipse adhortari.
그로써 더욱이 전쟁들은 받아들여져야 할 것들이다 그러한 까닭 때문에, 부정의가 없이 평화 속에 살게 되도록, 하지만 획득된 승리로써 수호되어야 할 자들, 전쟁에서 잔인하지 않았고, 비인간적이지 않았던 자들, 우리의 선조들이 투스쿨리들, 아이퀴들, 월스키들, 사비네스들, 헤르니키들을 나라 안으로까지도 받아들였던 것처럼, 반면에 카르타기네스들과 누만티아를 밑바닥까지 부쉈듯이; 나는 바라지 않았을 것이다 코린토스를, 그러나 나는 믿는다 어떤 것을 목적하였다고, 주로 그 지역의 편의성을, 언젠가 그 위치 자체가 전쟁을 일으키는 쪽으로 고무할 수 있지 않도록.

Mea quidem sententia paci, quae nihil habitura sit insidiarum, semper est consulendum.
더욱이 내 생각에 평화에는, 그 평화가 아무런 함정들도 지니지 않을, 주의가 기울여져야 한다.

In quo si mihi esset obtemperatum, si non optimam, at aliquam rem publicam, quae nunc nulla est, haberemus.
그 일에 있어서 만일 나에게 따랐더라면, 만일 최선이 아니었다면, 그러나 어떤 공화국을. 그것이 이제는 아무것도 아닌, 우리는 가졌을 것이다.

Et cum iis, quos vi deviceris consulendum est, tum ii, qui armis positis ad imperatorum fidem confugient, quamvis murum aries percusserit, recipiendi.
그리고 저들, 그들을 힘으로써 그대가 정복했을 저들에게 주의가 기울여져야 하고, 다음으로 저들은, 그들이 내놓인 군대로써 지배자들에 대한 믿음에 호소할, 설령 성벽을 철퇴가 두드렸을지라도, 되받아들여져야 한다.

In quo tantopere apud nostros iustitia culta est, ut ii, qui civitates aut nationes devictas bello in fidem recepissent, earum patroni essent more maiorum.
그 일에 있어서 그렇게나 많이 우리들의 사람들에 의해서 정의가 가꾸어 졌다, 저들, 그들이 전쟁으로 정복된 도시들이나 나라들을 믿음으로 되돌려 왔었을 정도로, 그 나라들의 후원자들이었을 정도로 선조들의 방식으로써.


[36] Ac belli quidem aequitas sanctissime fetiali populi Romani iure perscripta est.
그리고 또한 더욱이 전쟁의 공정함은 가장 성스럽게 로마 시민의 페티알리스 법으로써 기록되었다.

Ex quo intellegi potest nullum bellum esse iustum, nisi quod aut rebus repetitis geratur aut denuntiatum ante sit et indictum.
그로부터 어떠한 전쟁도 정의롭지 않음을 이해할 수 있다, 만일 보상의 문제들로써 다루어질 것이나 앞서 경고되었고 또 선언되었던 것 때문이 아니라면.

[Popilius imperator tenebat provinciam, in cuius exercitu Catonis filius tiro militabat.
포필리우스 황제는 속령을 취하곤 하였다, 그의 대군 내에서 카토의 아들이 신병으로 복무하고 있었던.

Cum autem Popilio videretur unam dimittere legionem, Catonis quoque filium, qui in eadem legione militabat, dimisit.
하지만 포필리우스에게 하나의 군단이 해산하는 것이 생각되었을 때, 카토의 아들도, 그 동일한 군단에서 복무하고 있던, 그는 해산시켰다.

Sed cum amore pugnandi in exercitu remansisset, Cato ad Popilium scripsit, ut, si eum patitur in exercitu remanere, secundo eum obliget militiae sacramento, quia priore amisso iure cum hostibus pugnare non poterat.
그러나 그가 전투에 대한 애착으로 대군 내에 남았었을 때, 카토는 포필리우스에게 썼다, 만일 그가 대군에 남는 것을 허용한다면, 그를 군대의 두 번째 서약으로써 묶도록, 왜냐하면 상실된 첫 번째 것(서약)으로써 정당하게 적과 싸울 수 없을 것이기 때문에.


[37] Adeo summa erat observatio in bello movendo.]
그 정도로 대단히 높았다 주의가 전쟁을 일으킴에 있어서.]

M. quidem Catonis senis est epistula ad M. filium, in qua scribit se audisse eum missum factum esse a consule cum in Macedonia bello Persico miles esset.
또한 아들 마르쿠스를 향한 늙은 마르쿠스 카토의 편지가 있다, 그 안에 그가 썼던 그 자신이 그가 집정관에 의해 해산되었음을 들었다고 마케도니아에서 페르시아 전쟁에 군인이었을 때.

Monet igitur ut caveat, ne proelium ineat; negat enim ius esse, qui miles non sit cum hoste pugnare.
그러므로 그는 권고하였다 삼가도록, 전투에 들어서지 않도록; 왜냐하면 그는 정당하다는 것을 부정하기 때문이다, 병사가 아닐 누군가가 적과 싸우는 것이.

Equidem etiam illud animadverto, quod, qui proprio nomine perduellis esset, is hostis vocaretur, lenitate verbi rei tristitiam mitigatam.
또한 실로 나는 그것을 주목한다, 자신의 이름으로 국가의 적에 속할 자, 그가 이방인으로 불렸기에, 말의 부드러움으로 사태의 비극이 완화되었다.

Hostis enim apud maiores nostros is dicebatur, quem nunc peregrinum dicimus.
왜냐하면 이방인은 우리의 선조들에 의해 저러한 자로 이야기되었기 때문이다, 이제 우리가 그를 외지인이라 말하는.

Indicant duodecim tabulae: aut status dies cum hoste, itemque adversus hostem aeterna auctoritas.
12서판들은 보여준다: 혹은 이방인과 함께 세워진 날, 마찬가지로 이방인에 대하여 영속적 소유권.

Quid ad hanc mansuetudinem addi potest, eum, quicum bellum geras, tam molli nomine appellare?
무엇이 이 온화함에 덧붙여질 수 있는가, 그를, 당신이 그와 전쟁을 치를, 그렇게나 부드러운 이름으로 부르는 일에?

Quamquam id nomen durius effecit iam vetustas; a peregrino enim recessit et proprie in eo, qui arma contra ferret, remansit. 
그럼에도 불구하고 그 이름을 더욱 거칠게 만들었다 이제 오랜 시간이; 왜냐하면 <그 이름이> 외지인으로부터 떠났고 특히 그 사람 안에, 맞서서 무장을 갖추었을 자, 남았기 때문이다.


[38] Cum vero de imperio decertatur belloque quaeritur gloria, causas omnino subesse tamen oportet easdem, quas dixi paulo ante iustas causas esse bellorum.
실로 지배에 대해서 경쟁되고 또 전쟁으로써 영광이 추구될 때, 전적으로 다음과 같은 것들 원인들이 전제되어 있음에 틀림없다, 조금 전에 내가 전쟁의 정의로운 이유들이라고 말했던 것들.

Sed ea bella, quibus imperii proposita gloria est, minus acerbe gerenda sunt.
그러나 그 전쟁들은, 그 전쟁들에 통치의 영광이 관련된, 덜 잔인하게 수행되어야 한다.

Ut enim cum civi aliter contendimus, si est inimicus, aliter si competitor (cum altero certamen honoris et dignitatis est, cum altero capitis et famae) sic cum Celtiberis, cum Cimbris bellum ut cum inimicis gerebatur, uter esset, non uter imperaret, cum Latinis, Sabinis, Samnitibus, Poenis, Pyrrho de imperio dimicabatur.
왜냐하면 우리가 시민과 다른 식으로 싸우는 것처럼, 만일 그가 적이라면, 또 다른 식으로 만일 경쟁자라면 (한 쪽의 사람과는 명예와 위엄의 싸움이고, 또 다른 사람과는 목숨과 명성의 <싸움이다>) 켈티베리와, 킴브리와 그렇게 적과 싸우듯 전쟁이 수행되었던 것처럼, 어느 쪽이든 있도록, 어느 쪽이든 지배하지 않도록, 라티니들, 사비니들, 삼니테스들, 포에니들, 퓌루스와는 지배에 대해 싸워졌다.

Poeni foedifragi, crudelis Hannibal, reliqui iustiores.
포에니들은 신뢰하지 못할 자들(이었고), 한니발은 잔인(하였고), 남은 자들은 더 정의(로웠다).

Pyrrhi quidem de captivis reddendis illa praeclara:
더욱이 퓌리들은 포로들의 송환에 대해서 저러한 유명한 것들을:

Nec mi aurum posco nec mi pretium dederitis,
난 내게 금도 바라지 않고 그대들 내게 값을 치르지도 않을 것이다,
Nec cauponantes bellum, sed belligerantes
전쟁을 팔지는 않지만, 전쟁을 일삼는 자들이여
Ferro, non auro vitam cernamus utrique.
검으로, 금이 아닌 검으로 우리 저마다의 생명을 정하도록 하자.
Vosne velit an me regnare era, quidve ferat Fors,
그대들 혹은 내가 지배하길 바라겠는가 여신은, 혹은 무엇을 말씀하시겠는가 운명의 여신께서는,
Virtute experiamur. Et hoc simul accipe dictum:
우리 힘으로써 시험하리라.또한 이와 마찬가지의 말을 그대 받아들이라:
Quorum virtuti belli Fortuna pepercit,
그들에 속한 전쟁의 용맹에 운명의 여신께서 자비로우셨고,
Eorundem libertati me parcere certum est.
같은 자들의 자유에 내가 용서함은 확정적이다.
Dono, ducite, doque volentibus cum magnis dis.
나는 허하노라, 그대들은 수행하라, 또한 나는 위대하신 신들과 더불어 바람으로써 허하노라.


[39] Regalis sane et digna Aeacidarum genere sententia.
합당히 품위있고 아이아키다이의 부류에 걸맞는 문장이다.

Atque etiam si quid singuli temporibus adducti hosti promiserunt, est in eo ipso fides conservanda, ut primo Punico bello Regulus captus a Poenis, cum de captivis commutandis Romam missus esset iurassetque se rediturum, primum, ut venit, captivos reddendos in senatu non censuit, deinde, cum retineretur a propinquis et ab amicis, ad supplicium redire maluit quam fidem hosti datam fallere.
또한 더욱이 만일 무언가 개인들이 상황들로써 이끌려 적에게 약속했다면, 그것 자체에 있어서 신의가 지켜져야 한다, 첫 번째 푸니코스(카르타고의, 신의 없는) 전쟁에서 레굴루스가 포에니들에 의해 잡혔고, 포로 교환에 대해 로마에 보내졌고 그 자신 되돌아 올 것을 맹세 했을 때, 우선, 그가 왔고, 포로들이 되돌려지는 일을 원로원에서 판결하지 않았고, 다음으로, 이웃들과 친구들에 의해 그가 제지당했기에, 그는 적들에게 주어진 신의를 기만하는 것보다는 처벌에 되돌아 가기를 바랐던 것처럼.


-蟲-
[28] Praetermittendae autem defensionis deserendique officii plures solent esse causae.
하지만 보호의 경시들과 의무의 방기들은 더 많은 원인들이 있곤 하다.
Praetermittendae : praetermitto fut. pass.

Nam aut inimicitias aut laborem aut sumptus suscipere nolunt aut etiam neglegentia, pigritia, inertia aut suis studiis quibusdam occupationibusve sic impediuntur, ut eos, quos tutari debeant, desertos esse patiantur.
왜냐하면 (사람들은) 비우호들이나 고역(~통)이나 벌금을 떠맡기를 원치 않거나 혹은 심지어 무시, 나태, 우둔함 혹은 그 자신의 열정이나 당신이 바란다면 특정한 직업으로써 그렇게 훼방받기 때문이다, 그들이, 보호받아야 할 사람들이 버림받는 일이 용인되도록.
sumptus : the spending of money. a pecuniary charge.
nolunt : nolo 3pl. be unwilling.
pigritia : sloth, sluggishness, laziness, indolence.
inertia : ignorance, inactivity, laziness, idleness, sloth.
-ve : or if you will. or as you plaes.
impediuntur : impedio pass. 3pl. hinder, impede, hamper, obstruct.
patiantur : patior subj. 3pl. subj. suffer. allow. permit.

Itaque videndum est, ne non satis sit id, quod apud Platonem est in philosophos dictum, quod in veri investigatione versentur quodque ea, quae plerique vehementer expetant, de quibus inter se digladiari soleant, contemnant et pro nihilo putent, propterea iustos esse.
따라서 보일 것이다, 그것이 만족스럽지 않지는 않게, 플라톤에 의해 철학자들에게로 이야기된 것이, (철학자들이) 진리의 탐구를 중점으로 두리라는 것(indr. subj.)과 또 무엇이 되었든 그것들, 또한 많은 자들이 열렬하게 기대할 그것들, 그것들에 대해 그들(많은 자들) 서로 간에 다투곤 할, 그것들을 그들(철학자들) 경멸하고 무가치하게 여기리라는 것(indr. subj.), 그들이 정의로운 자들이기 때문에.
apud : acc. prep. at, by, near, among. before.
digladiari : digladior dep. inf. fight, contende.
pro nihilo putent : nihilum 3. to treat as valueless, disregard.

Nam alterum [iustitiae genus] assequuntur, ut inferenda ne cui noceant iniuria, in alterum incidunt; discendi enim studio impediti, quos tueri debent, deserunt.
왜냐하면 그들은 한 가지 [정의로운 부류] 를 성공(귀결)하고, 누구에게든 불의로써 위해하지 않도록 행함에 있어서, 다른 쪽에 속하기 때문이다; 즉 그들은 학문의 열의로 방해받아서, 보호받아 마땅한 자들을, 방치한다.
assequuntur : assequor 3pl. follow. go after. come up with. (w. abst. or immaterial obj.) achieve, win. (w. ut) to succeed (in).
incidunt : incido 3pl. fall into.

Itaque eos ne ad rem publicam quidem accessuros putant nisi coactos.
따라서 그들(철학자들)은 그들(보호받을 자들)이 공화국에조차 들어가지 않을 것이라 생각한다 그들(보호)이 강제받지 않는 한.
ne … quidem : not … even.
accessuros : accedo fut. part. acc. (w. ad or in + acc.) access.
coactos : collect, round up, force/compel.

Aequius autem erat id voluntate fieri; nam hoc ipsum ita iustum est, quod recte fit, si est voluntarium.
하지만 그 일이 의지로써 일어난다는 것이 더욱 적절했다; 왜냐하면 이것(hoc-quod) 자체가 그래서 정의롭기 때문이다, 올바르게 일어나는 것이, 만일 자발적이라면.
Aequius : qequus compr. n. sg. equal. fair. reasonable.

[29] Sunt etiam, qui aut studio rei familiaris tuendae aut odio quodam hominum suum se negotium agere dicant nec facere cuiquam videantur iniuriam.
더욱이, 가정사의 돌봄에 대한 열정으로써 혹은 그 자신의(~에 속한) 인간들에 대한 특정한 미움으로써 그 자신이 고통을 겪는다고 토로하고 어느 누구에게도 불의를 저지르는 것으로는 보이지 않을 자들이, 있다.
tuendae : tueor. fut. part.
negotium : pain, trouble, annoyance, distress.

Qui altero genere iniustitiae vacant, in alterum incurrunt; deserunt enim vitae societatem, quia nihil conferunt in eam studii, nihil operae, nihil facultatum.
그들은 부정의의 한 종류로부터 자유롭지만, 다른 종류에 빠진다; 즉 그들은 삶의 연대를 방기한다, 왜냐하면 그들이 그 연대 안으로 아무런 열의도, 아무런 노작도, 아무런 능력들도 쏟지 않기 때문이다.

[30] Quando igitur duobus generibus iniustitiae propositis adiunximus causas utriusque generis easque res ante constituimus, quibus iustitia contineretur, facile quod cuiusque temporis officium sit poterimus, nisi nosmet ipsos valde amabimus, iudicare.
그러므로 부정의의 두 종류로 표현된 것들에 우리는 각 종류의 원인들을 덧붙였고 또 그 문제들을 앞서 제안하였을 때, 그것들에 정의가 관련되어 있었도록, 쉽게 각 경우(때)에 의무가 속할 것으로 판단할 수 있을 것이다, 우리가 지나치게 그 자체의 고유한 우리 자신들을 사랑하지 않는다면.
propositis : propono pf. pass. part. pl. dat.
adiunximus :  adiungo pf. add. support. apply to.
constituimus : constituo pf.
contineretur : contineo impf. subj. pass.

Est enim difficilis cura rerum alienarum.
왜냐하면 낯선 일들에 대한 염려는 어렵기 때문이다.

Quamquam Terentianus ille Chremes "humani nihil a se alienum putat"; sed tamen, quia magis ea percipimus atque sentimus, quae nobis ipsis aut prospera aut adversa eveniunt, quam illa, quae ceteris, quae quasi longo intervallo interiecto videmus, aliter de illis ac de nobis iudicamus.
그럼에도 불구하고 테렌티아누스의 저 크레메스는 "인간사의 아무것도 그 자신으로부터 낯선 것으로 생각하지 않는다"; 그러나 여전히, 우리는 좀 더 가까이 그것들을 지각하고 또 감각한다, 우리 자신에게 성공적으로 혹은 그 반대로 일어나는 일들을, 저것들보다, 그것들이 다른 자들에게 (일어나는), 그것들을 마치 긴 간극이 사이에 놓인 것 처럼 우리가 보는 것보다, 저 일들에 대해서 우리 자신에 대해서와는 다른 식으로 우리가 판단한다.
aliter … ac : otherwise than.

Quocirca bene praecipiunt, qui vetant quicquam agere, quod dubites aequum sit an iniquum.
그런 이유로 그들은 훌륭하게 가르치고 있다, 그들이 무엇이 되었든 행함을 금하는, 당신이 바를지 그를지 의심할 것(을 행함을).

Aequitas lucet ipsa per se, dubitatio cogitationem significat iniuriae.
바름은 스스로 그 자신을 통해 빛나고, 의심은 불의에 대한 생각을 보여준다.


[31] Sed incidunt saepe tempora, cum ea, quae maxime videntur digna esse iusto homine, eoque quem virum bonum dicimus, commutantur fiuntque contraria, ut reddere depositum, [etiamne furioso?] facere promissum quaeque pertinent ad veritatem et ad fidem; ea migrare interdum et non servare fit iustum.
그러나 종종 경우들이 일어난다, 그것들, 정의로운 인간에게 가장 적합한 것으로 보이는 것들, 그것으로 우리가 누군가를 훌륭한 자라고 말하는, 그것들이 변화되고 반대의 것들이 되는 경우, 내놓아진 것을 보상함, [미친 자에게가 아닌가?] 약속을 이행함 각각이 진실성과 신뢰에 관련하는 것처럼; 그것들을 이따금 옮기고 지키지 않는 것을 정의가 일으킨다.

Referri enim decet ad ea, quae posui principio fundamenta iustitiae, primum ut ne cui noceatur, deinde ut communi utilitati serviatur.
즉 (주어 : quae maxime videntur digna esse iusto homine) 다음의 것들에 귀속되는 것이 적절하다, 그것들을 내가 시작에 정의의 기초로 두었던, 첫째로 누구에게든 피해입지 않도록, 둘째로 공공의 유용성에 봉사되도록.

Ea cum tempore commutantur, commutatur officium et non semper est idem.
그것들이 시대와 함께 변화됨으로써, 의무는 변화되고 또 언제나 동일하지는 않다.

[32] Potest enim accidere promissum aliquod et conventum, ut id effici sit inutile vel ei, cui promissum sit, vel ei, qui promiserit.
왜냐하면 어떤 약속과 계약이 발생할 수 있기 때문이다, 그것이 수행되는 것이 유익하지 못하도록 그에게나, 그에게 약속되었던(pf. pass. part.), 또는 그에게, 그가 약속하였던(pf. subj.).

Nam si, ut in fabulis est, Neptunus, quod Theseo promiserat, non fecisset, Theseus Hippolyto filio non esset orbatus.
왜냐하면 만일, 이야기 속에서와 마찬가지로, 넵투누스가, 테세우스에게 약속했었던(plpf.) 것을, 지키지 않았더라면, 테세우스는 아들 힢폴뤼투스를 앗기지 않았을 것이다(impf).

Ex tribus enim optatis, ut scribitur, hoc erat tertium, quod de Hippolyti interitu iratus optavit; quo impetrato in maximos luctus incidit.
즉 세 가지 소원들로부터, 쓰여 있듯, 이것이 세 번째 였기 때문이다, 힢폴뤼투스의 파멸에 대해 분노하여 바랐던 것; 부여된(성취된?) 그 소원으로 최대의 슬픔들로 그가 빠져 들었던(pf).

Nec promissa igitur servanda sunt ea, quae sint is, quibus promiseris inutilia, nec si plus tibi ea noceant, quam illi prosint, cui promiseris, contra officium est, maius anteponi minori, ut si constitueris, cuipiam te advocatum in rem praesentem esse venturum atque interim graviter aegrotare filius coeperit, non sit contra officium non facere, quod dixeris, magisque ille, cui promissum sit, ab officio discedat, si se destitutum queratur.
그러므로 지켜져야할 약속된 것들은 이러한 것들도 아니고, 그것들이 저러한 것들일, 그것들로써 그대가 무익함을 기약하였을(pf. subj.),
만일 그대에게 그것들이 더욱 많이 해를 끼칠 것이라면, 저것들이 이득을 줄 것보다(subj.), 그대가 약속하였을(pf. subj.) 누군가에게, 의무에 반대되지도 않는다, 작은 것에 앞서 큰 것이 놓이는 것은, 만일 그대가 정했었다면, 누구에게든 그대가 변호사로서 현재의 사태 안으로 올(fut. part.) 것을 또 심각하게 당신의 아들이 아프기 시작했을 동안, 행하지 않는 것이 의무에 반하지 않을 것이다, 그대가 말했었을 것을(pf. subj), 더욱이 저 자는, 그에게 약속이 되었을, 의무로부터 벗어날 것이다(subj.), 만일 버려진(pf. pass. acc.) 그 자신을 불평한다면.

Iam illis promissis standum non esse quis non videt, quae coactus quis metu, quae deceptus dolo promiserit? quae quidem pleraque iure praetorio liberantur, nonnulla legibus.
이제 저러한 약속들로써 세워져야 할 것이 아님을 누가 보지 못하는가, 그 약속들을 누군가 강제받아, 그 약속들을 속임수로 기만되어 그가 약속하였을? 그 약속들은 확실히 주로 집정관의 법으로써 면제되고, 일부는 법령들로써.

[33] Existunt etiam saepe iniuriae calumnia quadam et nimis callida sed malitiosa iuris interpretatione.
하지만 종종 부정의들은 특정한 궤변으로써 그리고 아주 교묘하지만 교활한 법해석으로써 일어난다.

Ex quo illud "summum ius summa iniuria" factum est iam tritum sermone proverbium.
그로부터 저 "최상의 법은 최상의 부정의(법이 많으면 많을수록 부정의도 더욱 더 많아진다?)" 라는 사실은 이제 말로써 익숙한 이야기이다.

Quo in genere etiam in re publica multa peccantur, ut ille, qui, cum triginta dierum essent cum hoste indutiae factae, noctu populabatur agros, quod dierum essent pactae, non noctium indutiae.
하지만 그런 종류에서 공화국에 있어서 많은 일들이 저질러진다, 저 자와 같이, 그가, 30일 동안 적과 체결된 휴전에 속해 있었을 때, 밤에 영토를 파괴하였던, 낮들의 (휴전.f.pl.) 동의되었지만, 밤들의 휴전은 아니라며.

Ne noster quidem probandus, si verum est Q. Fabium Labeonem seu quem alium--nihil enim habeo praeter auditum --arbitrum Nolanis et Neapolitanis de finibus a senatu datum, cum ad locum venisset, cum utrisque separatim locutum, ne cupide quid agerent, ne appetenter, atque ut regredi quam progredi mallent.
더욱이 우리의 사람들조차 승인되지 않을 것이다, 만일 사실이라면 퀸투스 파비우스 라베오 또는 다른 누군가를 -- 왜냐하면 나는 들은 것 외에 아무것도 가진 게 없으니 -- 놀라인들과 나이폴리인들에게 국경에 대하여 원로원에 의해 판정자로 주어진, 그가 그 지역에 왔었을 때(plpf. subj.), 각각의 사람들에게 따로따로 이야기되었던 것(loquor pf. part.), 그들이 열렬하게 어떤 것을 수행하지 말도록, 탐욕스럽게 그러지 말도록, 그리고 돌아오는 일을 나아가는 일보다 바라도록.

Id cum utrique fecissent, aliquantum agri in medio relictum est.
그 일을 각자가 행함으로써(plpf. subj.), 일정 정도 영토가 한 가운데에 남겨졌다(pf. pass.).

Itaque illorum finis sic, ut ipsi dixerant, terminavit; in medio relictum quod erat, populo Romano adiudicavit.
그에 따라 (저들은) 저들의 국경들을 그렇게, 그들 자신들이 말했었던 것처럼(plpf.), 경계를 그었다; (그들은) 한 가운데에 남겨져 있었던 것을, 로마 시민에게 귀속시켰다.

Decipere hoc quidem est, non iudicare.
확실히 이것은 속임수이고, 판결이 아니다.

Quocirca in omni est re fugienda talis sollertia.
그런 이유로 모든 사태들에 있어서 그런 종류의 교묘함은 피해져야 할 것이다.

cum indicative

cum iterativum

Cum ver esse coeperat, Verres se dabat itineribus.
봄이 왔었을 때(시작했을 때, plpf), 웨레스는 자신을 여행에 바쳤다(impf).
Gubernatore cum delphines se in portum conicientes viderunt, tempestatem significari putant.
사람들이 키잡이에게 스스로 항구 안으로 몰려 드는 돌고래들을 보았을(pf) 때, 사람들은 계절이 지시되는 것으로 생각한다.
Gyges cum anulum converterat, a nullo videbatur, ipse autem omnia videbat.
기게스가 반지를 반대로 돌렸었을(plpf) 때, 누구에 의해서도 보이지 않았고(impf), 하지만 그 자신은 모든 것을 보았다(impf).

cum identicum.

Cum tacent, clamant.
사람들은 침묵함으로써, 외친다.
Improbus fuit, cum accepit pecuniam.
그는 사악하였다, 재물을 취하였음으로써.
Dolus malus est, cum est aliud simulatum, aliud actum.
기만은 악이다, 어떤 이는 가장되고, 어떤 이는 수행됨으로써.
Cum quis sine causa se excusat, saepe se accusat.
누군가는 까닭 없이 그 자신을 변명함으로써, 종종 그 자신을 고발한다.
Amicum offendisti, cum hoc dixisti.
그대는 친구를 해쳤다, 그대가 이것을 말함으로써.
Sustulisti hanc suspicionem, cum dixisiti.
그대는 이러한 의심을 샀다(겪었다), 그대가 말함으로써.

cum inversum.

Vix epistulam amici legeram, cum ipse venit.
내가 친구의 편지를 막 읽었던 참이었다(plpf), 그 친구 자신이 도착했을 때(pf).
vix : vix …, cum ~. to denote the immediate succession of two events
Hostes vix moenia subibant, cum Romani prorumpunt.
적들이 막 성벽을 오르던 참이었다(impf), 로마인들이 돌격했을 때(pr).
Aristides urbem reliquerat, cum Athenienses sententiae paenituit.
아리스테이데스는 도시를 등졌던 참이었다(plpf), 아테네인들이 생각에 질렸을 때(pf).

-蟲-
[22] Sed quoniam, ut praeclare scriptum est a Platone, non nobis solum nati sumus ortusque nostri partem patria vindicat, partem amici, atque, ut placet Stoicis, quae in terris gignantur, ad usum hominum omnia creari, homines autem hominum causa esse generatos, ut ipsi inter se aliis alii prodesse possent, in hoc naturam debemus ducem sequi, communes utilitates in medium adferre, mutatione officiorum, dando accipiendo, tum artibus, tum opera, tum facultatibus devincire hominum inter homines societatem.
그러나 플라톤에 의해 매우 분명하게 쓰였듯, 우리는 우리 자신에게만 태어나지 않았고 우리들 중 일부를 조국이 우리의 탄생의 일부를 조국이 요구하고, 일부를 친구들이 요구하기 때문에, 또한, 스토아학파에 의해 믿어졌듯, 대지에서 태어날 것들은, 그 모두가 인간의 쓰임을 위해 창조된다고, 하지만 인간들은 인간들로 인하여(~을 위하여) 태어났다고, 그들 스스로 자신들 사이에서 다른 이들이 다른 이들에게 유익할 수 있도록, 우리는 이러한 것으로 본성(자연)을 인도자로서 따라야 하고, 공공의 유용성들을 가운데(공공)로 내놓아야 하며, 의무들의 교환으로써, 주고 받음으로써, 다음으로 기술들로써, 그 다음으로 작업들로써, 그 다음으로는 기술들로써 인간들 사이에서 인간들의 유대를 결속시켜야 한다.
solum : adv.
nati sumus : natus sum dep. 1pl.
ortus : ortus.(orior dep. pf.) m. sg. gen.
placet : impers. it is pleasing, is believed. ind. 3sg.
generatos : genero pass. pf. acc(inf.의 주어). beget, spring/descende from(pass.).

[23] Fundamentum autem est iustitiae fides, id est dictorum conventorumque constantia et veritas.
하지만 기초는 정의에 대한 믿음이다, 그것이 발언되어 왔고 또 합의되어 온 것들의 항구성이며 진실성이다.

Ex quo, quamquam hoc videbitur fortasse cuipiam durius, tamen audeamus imitari Stoicos, qui studiose exquirunt, unde verba sint ducta, credamusque, quia fiat, quod dictum est appellatam fidem.
그로부터, 비록 이것이 혹시 어딘가에서 거칠게 보일지라도, 하지만 우리는 스토아학파를 따르고자 감행할 것이다, 열정적으로 추구하는 자들, 말들이 생각되었던 곳으로부터, 그리고 믿을 것이다, 왜냐하면 귀결할 것이기 때문이다, 믿음이 이야기된 것이라 불리는 것이.
cuipiam : quopiam dat. sg. somewhere.
studiose : adv.
unde : from where.

Sed iniustitiae genera duo sunt, unum eorum, qui inferunt, alterum eorum, qui ab is, quibus infertur, si possunt, non propulsant iniuriam.
그러나 부정의의 종류들은 두 가지인데, 그것들 중 하나는, 사람들이 가하는 것이고, 그것들 중 다른 하나는, 사람들이 저것들로부터, 그것들로 피해받는, 만약 가능하다면, 부정의를 물리치지 않는 것이다.

Nam qui iniuste impetum in quempiam facit aut ira aut aliqua perturbatione incitatus, is quasi manus afferre videtur socio; qui autem non defendit nec obsistit, si potest, iniuriae, tam est in vitio, quam si parentes aut amicos aut patriam deserat.
왜냐하면 불의하게 공격을 누구가에게 행하는 자는 분노로서든 (마음의)혼란으로서든 내몰려서, 저 자는 마치 유대에 손을 대는 것처럼 보인다; 하지만 지키지도 맞서지도 않는, 가능하다면, 부정의에게 그런 자는, 그만큼 부정의에 처한다, 부모들이나 친구들 혹은 조국을 저버릴 정도로.
impetum : impetus. attack.
perturbatione : perturbatio. disturbance, commotion. upset.
incitatus : incito pf. pass. n.m.sg. urge on.

[24] Atque illae quidem iniuriae, quae nocendi causa de industria inferuntur, saepe a metu proficiscuntur, cum is, qui nocere alteri cogitat, timet, ne, nisi id fecerit, ipse aliquo afficiatur incommodo.
또 특히 저러한 부정의들, 피해를 위해 고의로 가해지는 부정의들은, 종종 공포로부터 나온다, 저 자, 다른 이에게 가해를 생각하는 자가, 두려워하여서(cum ind), 않을까, 그 일을 행하지 않는다면, 그 자신이 어떤 불편에 의해 영향받지는 않을까(ne subj.).
de industria : 고의로.

Maximam autem partem ad iniuriam faciendam aggrediuntur, ut adipiscantur ea, quae concupiverunt; in quo vitio latissime patet avaritia.
하지만 부정의가 행해지도록 대부분이 향해진다, 다음의 것들을 확보하고자, 그들이 그것들을 욕구한; 그 죄악 안에서 가장 널리 열려 있다 욕망이.
Maximam partem : synecdochical or Greek Acc.
aggrediuntur : aggredio pass. go or advance.
adipiscantur : adipiscor. dep. gain, secure.

[25] Expetuntur autem divitiae cum ad usus vitae necessarios, tum ad perfruendas voluptates.
하지만 부는 갈망된다 삶의 필요한 쓰임들을 위해서만이 아니라, 즐거움들을 만끽하기 위해서도.
Expetuntur : expeto pass. 3pl. ask for. desire.
perfruendas : perfruor. dep. fut. part. have full enjoyment of.

In quibus autem maior est animus, in is pecuniae cupiditas spectat ad opes et ad gratificandi facultatem, ut nuper M. Crassus negabat ullam satis magnam pecuniam esse ei, qui in re publica princeps vellet esse, cuius fructibus exercitum alere non posset.
하지만 그것들(부?) 속에서 영혼은 더욱 크다, 저것들(부?) 안에서 재물에의 갈망이 힘을 향해 또 만족을 위한 수단을 향해 바라보는, 최근 마르쿠스 크라수스가 부정하였던 것처럼 어떤 대단한 재물도 그에게 만족스럽다는 것을, 그 사람이 공화국에서 수장이 되기를 바랐을, 그의 수확물들로 군대를 먹일 수 없었을.
spectat : specto. w. in+acc. look to.
gratificandi : grantifico fut. pass. part. gratify.
exercitum : exercitus, army.

Delectant etiam magnifici apparatus vitaeque cultus cum elegantia et copia, quibus rebus effectum est, ut infinita pecuniae cupiditas esset.
또한 즐겁게 한다 웅장한 살림들과 우아함과 부를 가지고 가꾸어진 삶들은,  그러한 것들로써 결과되었다, 재물에의 욕망이 한량없도록.

Nec vero rei familiaris amplificatio nemini nocens vituperanda est, sed fugienda semper iniuria est.
실로 집안의 것의 증대는 그 누구에게도 해를 입히지 않으면서 비난받지 않을 것이나, 불의는 피해져야할 것이다.

[26] Maxime autem adducuntur plerique, ut eos iustitiae capiat oblivio, cum in imperiorum, honorum, gloriae cupiditatem inciderunt.
하지만 아주 많이 대부분 이끌린다, 정의에 속한 사람들을 망각이 사로잡도록, 권위, 명예, 영광에 대한 욕망 속으로 그들이 떨어졌을 때.

Quod enim est apud Ennium: "Nulla sancta societas/Nec fides regni est", id latius patet.
왜냐하면 엔니우스에 의한 것 : "그 어떤 신성한 유대도/왕궁의 믿음도 있지 않다", 그것은 널리 열려 있다.

Nam quidquid eiusmodi est, in quo non possint plures excellere, in eo fit plerumque tanta contentio, ut difficillimum sit servare sanctam societatem.
왜냐하면 그런 종류의 무엇이 되었든지, 그 안에서 많은 자들이 뛰어날 수 없는, 그 안에서 그만큼 많은 경쟁이 일어난다, 신성한 유대의 보호가 매우 어려울 만큼.

Declaravit id modo temeritas C. Caesaris, qui omnia iura divina et humana pervertit propter eum, quem sibi ipse opinionis errore finxerat principatum.
그것을 오직 카(가)이우스 카이사르의 무모함만이 보여주었다, 모든 신적이고 인간적인 법률들을 그 때문에 전복시켰던, 그 자신에게 스스로 생각의 잘못으로 상상하였었던 그 지배(quem) 때문에.
temeritas : rashness. temerity.
finxerat : fingo plpf. form, shape. imagine.

Est autem in hoc genere molestum, quod in maximis animis splendidissimisque ingeniis plerumque existunt honoris, imperii, potentiae, gloriae cupiditates.
하지만 이러한 종류 내에서 곤란하다, 최대의 용기와 가장 빛나는 본성(재능) 속에서 대부분 명예, 권위, 힘, 영광에 대한 욕망들이 나타난다는 것.

Quo magis cavendum est, ne quid in eo genere peccetur.
오히려 경계되어야 한다, 그 종류 안에서 누구든 죄를 짓지 않도록.


[27] Sed in omni iniustitia permultum interest, utrum perturbatione aliqua animi, quae plerumque brevis est et ad tempus, an consulto et cogitata fiat iniuria.
그러나 모든 부정의에 있어서 매우 많이 중요하다, 영혼의 어떤 격정으로써, 시간에 있어서 대부분 짧은, 아니면 의도적으로 생각된 것으로써 불의가 일어났는지.

Leviora enim sunt ea, quae repentino aliquo motu accidunt, quam ea, quae meditata et praeparata inferuntur.
왜냐하면 더 가벼운 것들이기 때문이다, 갑작스러운 어떤 움직임으로써 일어나는 것들은, 그것들 보다, 고찰되고 숙고된 것들로써 가해진 것들 보다.

Ac de inferenda quidem iniuria satis dictum est.
또한 적어도 불의를 가함에 대해서는 충분히 이야기되었다.

===========================================================================================================
Cassius constituit, ut ludi absente se fierent suo nomine.
카시우스는 정돈하였다, 유희들이 자신 없이 자신의 이름으로 준비되어 있었게끔. fierent : fio impf. subj.
Caesar milites cohortatus est, ut suae pristinae virtutis memoriam retinerent.
카이사르 병사들은 고무되었다, 그 자신의 본래의 용기에 대한 기억을 간직하고 있게끔. retinerent : retineo impf. subj.
Caesar queritur, quod destitutus est(/sit).
카이사르는 불평하였다, 버림 받았음을(버림 받았다고).
Decima legio Caesari gratias egit, quod de ea optimum iudicium fecerat(/fecisset).
열 번째 군대는 카이사르에게 감사를 표했다, 그가 그들에 대해 최선의 판단을 내려주었던 것을/때문에(/내려주었다고, ~다는 것 때문에).
Paetus omnes libros, quos frater suus reliquisset(reliquerat), mihi donavit.
파이투스는 모든 책들을, 그 책들을 그의 형제가 남겨주었던plpf.subj.(남겨주었던plpf), 나에게 주었다.
Legati ad Caesaren venerunt oratum, ut sibi ignosceret.
장군들은 카이사르에게 말하러 왔다, 그들을 용서해 달라고(impf.subj.).
Incolae precibus animum victoris adeo commoverunt, ut eis ignosceret.
주민들은 기원으로써 정복자의 마음을 그 정도로 휘저었다, 그들(다른 어떤 이들)을 그가 용서하도록.

-蟲-
[16] Ut enim quisque maxime perspicit, quid in re quaque verissimum sit quique acutissime et celerrime potest et videre et explicare rationem, is prudentissimus et sapientissimus rite haberi solet.
왜냐하면 마치 그 각각에 있어서 최대로 꿰뚫어 보는 것 같은, 무엇이 그것에 있어서 가장 참된 것인지, 또 그가 가장 예리하고 또 신속하게 이치를 볼 수도 열어 밝힐 수도 있는 것 같은, 저런 사람은 마땅히 가장 사려깊고 가장 지혜로운 자로 여겨지는 일이 익숙할 것이기 때문이다.

Quocirca huic quasi materia, quam tractet et in qua versetur, subiecta est veritas.
바로 이러한 이유로 마치 주제와 같이, 그것을 다루고 또 그에 대해 집중될, 전제된 것은 진리이다.
Quocirca : quo(whence) + circa(circuit). wherefore. b. (introducing sub. cls.)
tractet : tracto subj. handle, manage, treat.
versetur : verso pass. subj. to keep turning round. (w. in+abl.) to centre or focus.

[17] Reliquis autem tribus virtutibus necessitates propositae sunt ad eas res parandas tuendasque, quibus actio vitae continetur, ut et societas hominum coniunctioque servetur et animi excellentia magnitudoque cum in augendis opibus utilitatibusque et sibi et suis comparandis, tum multo magis in his ipsis despiciendis eluceat.
반면 나머지 세 가지 탁월함들로 제시된 필요들은 다음의 것들(quibus)을 위해 마련되고 보살펴져야 할 것들이다, 그것들로 삶의 활동이 지속되는, 사회도 인간들의 관계도 모두 보호되도록 하고 영혼의 훌륭함과 위대함도 능력들과 유용성들이 증대됨에 있어서 그리고 그 자신에게도 그 자신의 것들에도 마련됨에 있어서 뿐만이 아니라, 또한 바로 이것들이 무시됨에 있어서 빛을 발하도록 할.
cum…tum : not only … but also.
eluceat : eluceo subj. shine forth. show itself.

Ordo autem et constantia et moderatio et ea, quae sunt his similia, versantur in eo genere ad quod est adhibenda actio quaedam, non solum mentis agitatio.
그러나 질서와 일관과 중용과 이와 유사한 것들은 그런 종류의 것을 중심으로 하게 된다, 그것에 적용될 특정한 활동이 오직 정신에 대한 작업만은 아닌.
versantur : verso pass.
adhibenda : adhibeo fut. pass. part. hold to. ad aliquid. to put a thing to a determinate use, apply, use or imploy for or in anything definite.

Is enim rebus, quae tractantur in vita, modum quendam et ordinem adhibentes, honestatem et decus conservabimus.
왜냐하면 저러한 것들에, 삶 속에서 다루어지는, 특정한 방법과 질서를 적용하면서, 우리는 honestas와 영광을 수호해낼 것이기 때문이다.


[18] Ex quattuor autem locis, in quos honesti naturam vimque divisimus, primus ille, qui in veri cognitione consistit, maxime naturam attingit humanam.
그러나 네 가지 영역들로부터, 그것들 안으로 honestas의 본성과 힘을 우리가 나누어 놓은, 저 첫 번째 영역이, 그 영역이 진리에 대한 지식획득으로 이루어지는, 인간적 본성을(~에) 가장 가까이 닿는다.
attingit : attingo

Omnes enim trahimur et ducimur ad cognitionis et scientiae cupiditatem, in qua excellere pulchrum putamus, labi autem, errare, nescire, decipi et malum et turpe ducimus.
왜냐하면 우리 모두가 지식획득과 지혜에의 욕구를 향해 이끌리고 인도되기 때문이다, 그 욕구 안에서 우리가 아름다움을 뛰어하다 평하고, 하지만 추함과 수치 모두를 잘못이고, 오류이며, 기만된 것으로 여기는.
labi : labor inf. fall into error, be mistaken, to err.

In hoc genere et naturali et honesto duo vitia vitanda sunt, unum, ne incognita pro cognitis habeamus hisque temere assentiamur, quod vitium effugere qui volet--omnes autem velle debent--adhibebit ad considerandas res et tempus et diligentiam.
이러한 자연스럽고도 honestas한 종류의 것에 있어서 두 가지 잘못들이 피해져야 한다, 그 하나는, 모르는 것들을 아는 것처럼 취하지 않고 또 이것을 맹목적으로 인정하지 않도록, 그 잘못을 피하고자 원할 사람이 -- 허나 모두가 바라 마땅하다 -- 시간과 노력 모두를 고찰될 문제들에 쓸 것이다.
pro : as, like.
temere : blindly.
assentiamur : assentio pass. subj. 1pl. assent, approve, agree in opinion.

[19] Alterum est vitium, quod quidam nimis magnum studium multamque operam in res obscuras atque difficiles conferunt easdemque non necessarias.
다른 하나는 다음과 같은 잘못이다, 어떤 사람이 지나치게 큰 열정과 많은 노고를 불분명하며 또한 어려운 문제들에 집중시키는 것이다 또 그와 같은 필요하지 않은 일들에.

Quibus vitiis declinatis quod in rebus honestis et cognitione dignis operae curaeque ponetur, id iure laudabitur, ut in astrologia C. Sulpicium audimus, in geometria Sex. Pompeium ipsi cognovimus, multos in dialecticis, plures in iure civili, quae omnes artes in veri investigatione versantur, cuius studio a rebus gerendis abduci contra officium est.
이러한 잘못들이 감소되어 honestas와 지식획득의 적절한 문제들에 있어서 노력들과 주의들이 두어질 것이기에, 그 일은 정당하게 칭송받을 것이다, 천문학에서 카(가)이우스 술피키우스를 우리가 기리는 것처럼, 기하학에서 우리(나) 자신은 섹스투스 폼페이우스를 알고 있듯, 변증술에 있어서 많은 자들, 정의로운 시민성에 있어서 더 많은 자들을, 그 모든 기술들이 진리에 대한 탐구에 집중되는, 그의 열정(연구)으로 그런 다루어져야 할 문제들로부터 이끌려 나온 것은 의무에 반한다.
ponetur : pono pass. fut. 3sg. put. place. set.
quod : 이유절.

Virtutis enim laus omnis in actione consistit, a qua tamen fit intermissio saepe multique dantur ad studia reditus; tum agitatio mentis, quae numquam adquiescit, potest nos in studiis cognitionis etiam sine opera nostra continere.
왜냐하면 탁월함에 대한 칭송은 전부 행위로 이루어지기 때문이다, 그로부터 종종 중단이 발생하고 연구들로의 많은 재귀들이 주어진다 할지라도; 다음으로 정신적 활동은, 그것이 결코 쉬지 않는, 우리로 하여금 지식에의 열중으로 심지어 우리의 노고들 없이도 붙잡아둘 수 있다.
adquiescit : ad(c)quiesco 3sg. rest. die. be satisfied with.

Omnis autem cogitatio motusque animi aut in consiliis capiendis de rebus honestis et pertinentibus ad bene beateque vivendum aut in studiis scientiae cognitionisque versabitur.
하지만 모든 사유와 영혼의 움직임은 honestas의 문제들에 대해 취해지고 선하고 복된 삶에 관련하는 논의들에 또는 지혜와 지식의 열중에 집중될 것이다.

Ac de primo quidem officii fonte diximus.
또한 확실히 의무의 첫 번째 원천에 대해 우리는 이야기하였다.


[20] De tribus autem reliquis latissime patet ea ratio, qua societas hominum inter ipsos et vitae quasi communitas continetur; cuius partes duae: iustitia, in qua virtutis splendor est maximus, ex qua viri boni nominantur, et huic coniuncta beneficentia, quam eandem vel benignitatem vel liberalitatem appellari licet.
하지만 남은 세 가지 것들에 대해서는 그 설명이 널리 열려 있다, 마치 그로써 인간들의 사회가 그들 서로 간에 그리고 삶의 연대가 유지되는 것처럼; 그것의 두 부문들: 정의, 그 안에서 탁월함의 광휘가 최대화되는, 그로부터 사내들이 선한 자들이라 불리는, 이에 결부되는 선행, 그와 같은 것이 자비나 고결함이라 불리는 것이 허용되는.
vel … vel : either … or.

Sed iustitiae primum munus est, ut ne cui quis noceat, nisi lacessitus iniuria, deinde ut communibus pro communibus utatur, privatis ut suis.
그러나 정의의 첫 번째 책임이 있다, 누구에게든 누구도 해를 입히지 않도록, 그가 불의하게 공격받지 않은 한, 다음으로 공공의 것들로서 공공의 것들을 사용하도록, 사적인 것으로 그 자신의 것을 사용하도록.

[21] Sunt autem privata nulla natura, sed aut vetere occupatione, ut qui quondam in vacua venerunt, aut victoria, ut qui bello potiti sunt, aut lege, pactione, condicione, sorte; ex quo fit, ut ager Arpinas Arpinatium dicatur, Tusculanus Tusculanorum; similisque est privatarum possessionum discriptio.
하지만 사적인 것들은 아무것도 자연적으로 생산되지 않을 것들이지만, 오랜 점유로, 일찍이 비어 있는 땅에 도착했던 자들처럼, 혹은 승리로, 전쟁으로써 얻어낸 자들과 같이, 혹은 법률로써, 계약으로, 합의로, 운으로 (사유된다); 그로부터 귀결한다, 아르피눔 땅이 아르피나테스들의 것으로 이야기되도록, 투스쿨라눔 땅이 투스쿨라니들의 것으로; 또한 유사하다 사적인 소유물들의 양도는.

Ex quo, quia suum cuiusque fit eorum, quae natura fuerant communia, quod cuique optigit, id quisque teneat; e quo si quis [quaevis] sibi appetet, violabit ius humanae societatis.
그로부터, 다음의 것들(eorum) 중에서 그 자신의 것이(suum) 각자에게(cuiusque) 속하게 되기 때문에, 본성으로써 공공의 것들이었던 것들(eorum-quae), 각자에게 생겨난 것, 그것을 각자가 가질 것이다; 그로부터 벗어나 만일 누군가 [any whatever, f?] 그 자신에게 바랄 것이라면, 인간 사회의 정의(법)를 어길 것이다.
optigit : optingo pf. 3sg. befall.

-蟲-
[10] Hac divisione, cum praeterire aliquid maximum vitium in dividendo sit, duo praetermissa sunt.
이러한 구분에, 구분됨에 있어서 어떤 최대의 잘못이 간과되었더라도, (일단은?) 두 가지 것들이 생략되었다.
praeterire : praetereo inf. pass by, go by. disregard. go overdue. pass over.
dividendo : fut. pass. part.
cum ~ sit(subj) : cum casuale.
vitium : fault, vice, crime, sin. defect.
praetermissa : praetermitto pf. pass. part.

Nec enim solum, utrum honestum an turpe sit, deliberari solet, sed etiam duobus propositis honestis utrum honestius, itemque duobus propositis utilibus utrum utilius.
왜냐하면 (그 구분이) honestas 일지 수치일지, 그것만을 숙고할 뿐만이 아니라, 또한 두 가지 honestas한 제안들에서 어느 것이 더 honestas한지, 또 마찬가지로 두 유용한 제안들에서 어느 쪽이 더 유용한지, 이것도 숙고하곤 하기 때문이다.
sit : i.q. subj.
deliberari : delibero inf. pass.
solet : w. inf. pass. to be accustomed (to), make it a practice (to).

Ita quam ille triplicem putavit esse rationem in quinque partes distribui debere reperitur.
그만큼 저 사람(파나이티우스)은 삼중의 설명이 있다고 생각했다 다섯 부분들로 구분되어야 한다고 밝혀진.

Primum igitur est de honesto, sed dupliciter, tum pari ratione de utili, post de comparatione eorum disserendum.
그러므로 우선 honestas에 대해서, 그러나 이중으로, 다음으로 마찬가지 방식으로 유익함에 대해, 그 뒤에 그것들의 비교에 대해 설명되어야 한다.
disserendum : dissero fut. pass. fart. dispose, set in order. discuss. examine. explain.


[11] Principio generi animantium omni est a natura tributum, ut se, vitam corpusque tueatur, declinet ea, quae nocitura videantur, omniaque, quae sint ad vivendum necessaria anquirat et paret, ut pastum, ut latibula, ut alia generis eiusdem.
최초에 생물들의 모든 종류는 자연으로부터 나뉘어졌다(분배받았다), 그 자체로, 생명과 육체를 보존하도록, 그것들을 감소시키도록, 해로운 것들로 보일 것들을, 그리고 모든 것들을, 살기 위해 필요한 것들을 찾고 마련하도록, 목초지, 은신처, 그와 같은 종류의 다른 것들과 같은.
tributum : tribuo pf. pass. divide.
tueatur : tueor subj. dep. 2. to keep safe from physical danger.
declinet : declino subj.
videantur : subj. characteristic.
vivendum : vivo fut. pass. part.
anquirat : anquiro subj.
pastum/latibula : 목초지/은신처

Commune item animantium omnium est coniunctionis appetitus procreandi causa et cura quaedam eorum, quae procreata sint.
또한 모든 살아있는 것의 공통된 바는 출산을 원인으로 하는(그것을 위한) 결합의 욕구와 출산된 것들일 그것들에 대한 특정 정도의 염려이다.
procreandi :  procreo. fut. pass. part. sg. n. gen.

Sed inter hominem et beluam hoc maxime interest, quod haec tantum, quantum sensu movetur, ad id solum, quod adest quodque praesens est se accommodat, paulum admodum sentiens praeteritum aut futurum.
그러나 인간들과 짐승들 사이에서 이것이 가장 다르다, 이쪽(짐승)은 감각에 의해 이동되는 만큼, 오직 그것에 의해서만, 곁에 있는 것과 현존하는 것과 그 자신을 맞춘다는 것이, 과거 또는 미래를 아주 조금 느끼면서.
interest : intersum. be different.

Homo autem, quod rationis est particeps, per quam consequentia cernit, causas rerum videt earumque praegressus et quasi antecessiones non ignorat, similitudines comparat rebusque praesentibus adiungit atque adnectit futuras, facile totius vitae cursum videt ad eamque degendam praeparat res necessarias.
그러나 인간은, 그가 추론에 대해 담지자로 있는, 그 추론을 통하여 귀결들을 분별하는, 사태들의 원인들을 보고 그 원인들의 앞으로 가서 마찬가지로 선행하는 것들을 간과하지 않으며, 유사한 것들을 현존하는 사태들과도 함께 모아 미래의 것들에 덧붙이고 결부시키며, 쉽사리 총체적 삶의 경로(궤적, 진행방향)를 보고 그 방향으로 살아가기 위해 필요한 것들을 준비한다.
praegressus : praegredior pf. part. go ahead, go before, precede, surpass.
antecessiones : antecessio pl. acc.
similitudines : similitudo pl. acc.
adiungit : ad-iungo. add, attach, join to, add to. apply to. with. dat. to connect. link up, attach.
adnectit : ad-necto. tie on/to. bind to.
cursum : running. course, direction. line of advance. orbit. passage.
degendam : dego fut. pass. spend/bide one's time in. wait. remain alive. live on. endure. continue.


[12] Eademque natura vi rationis hominem conciliat homini et ad orationis et ad vitae societatem ingeneratque inprimis praecipuum quendam amorem in eos, qui procreati sunt impellitque, ut hominum coetus et celebrationes et esse et a se obiri velit ob easque causas studeat parare ea, quae suppeditent ad cultum et ad victum, nec sibi soli, sed coniugi, liberis, ceterisque quos caros habeat tuerique debeat, quae cura exsuscitat etiam animos et maiores ad rem gerendam facit.
또 같은 방식으로 자연은 이성의 힘으로 인간을 인간에 그리고 발화와 생활의 공동체에 결합하고 특히 어떤 특별한 사랑을 그들 안에 심는다, 그 사랑들이 산출된 것(후손)에 대해 있고 또 강제하는, 인간들의 결합과 모임들이 있기를 또 그 자신에 의해서도 참여되기를 바라도록 그러한 이유들로 인해서 그러한 것들을 준비하기를 바라도록, 생활과 생존을 위해 필요할 것들을, 그 자신 하나만이 아니라, 동반자, 자녀들, 그들에게 호의를 가질 또 다른 이들을 보호할 것이 분명할 것들을, 그러한 염려가 더욱이 용기를 분발시키고 해야할 일들을 위해 더욱 강력하게 만든다.
conciliat : concilio. unite.
societatem: societas. sequor.
ingenerat : ingenero. implant.
inprimis : adv. in the first place, first.
praecipuum : particular. especial.
procreati : procreo pf. pass. part.
impellit : impello. drive, persuade, impel.
obiri : obeo inf. pass. go to meet. attend to.
suppeditent : suppedito subj. 3pl. be/make available when/as required.
exsuscitat : exsuscito. awaken, kindle, stir up, excite. rouse.
gerendam : gero fut. pass. part. with. rem, carry on.  deal with a business, work, affairs.


[13] Inprimisque hominis est propria veri inquisitio atque investigatio.
또한 특히 인간에게 진리의 탐구와 또 연구는 고유한 것들이다.
veri : verum. gen. truth.

Itaque cum sumus necessariis negotiis curisque vacui, tum avemus aliquid videre, audire, addiscere cognitionemque rerum aut occultarum aut admirabilium ad beate vivendum necessariam ducimus.
따라서 우리가 필요들의 고통들과 염려들로부터 자유로울 때, 다음으로 우리는 어떤 것을 보고, 듣고, 배우기를, 감추어진 사태들과 놀라운 사태들에 대한 연구(인식)를 그리하길 바란다 행복하게 살기 위해 필요한 것들이라 생각하고서.
avemus : aveo 1pl. (usu. w. inf.) to be eager.
beate : adv. from beo. happily. excellently.

Ex quo intellegitur, quod verum, simplex sincerumque sit, id esse naturae hominis aptissimum.
그로부터 이해된다, 진실이자 단순하고도 명료할 것이 무엇인지, 인간 본성에 대해 가장 적합한 것으로서.

Huic veri videndi cupiditati adiuncta est appetitio quaedam principatus, ut nemini parere animus bene informatus a natura velit nisi praecipienti aut docenti aut utilitatis causa iuste et legitime imperanti; ex quo magnitudo animi existit humanarumque rerum contemptio.
진리 탐구의 이러한 열망에 관련된 것들은 우위에 서는 어떤 욕구이다, 그 누구에게도 본성(자연)에 의해 훌륭하게 형성된 영혼이 따르길 원하지 않을 만큼, 교육하는 자나 가르치는 자 또는 유익함을 이유로 올바르고 적법하게 지시하는 자에게가 아니라면 그 누구에게도; 그로부터 영혼의 위대함은 인간사에 대한 경멸이 된다.


[14] Nec vero illa parva vis naturae est rationisque, quod unum hoc animal sentit, quid sit ordo, quid sit quod deceat, in factis dictisque qui modus.
실로 본성의 저 작은 힘에 그리고 이성에 속한다, 오직 이 동물만이 감각한다는 것은, 질서가 무엇일지, 알맞은 것이 무엇일지, 행동과 말에 있어서 알맞는 것은 어떤 것들일지.
modus : moderation.

Itaque eorum ipsorum, quae aspectu sentiuntur, nullum aliud animal pulchritudinem, venustatem, convenientiam partium sentit; quam similitudinem natura ratioque ab oculis ad animum transferens multo etiam magis pulchritudinem, constantiam, ordinem in consiliis factisque conservandam putat cavetque ne quid indecore effeminateve faciat, tum in omnibus et opinionibus et factis ne quid libidinose aut faciat aut cogitet.
따라서 바로 그러한 것들 중에서, 시각으로써 감각되는, 다른 어떤 동물도 몫(역할, 의무)의 아름다움, 매력, 조화를 느낄 수 없다; (인간은) 자연과 이성이 눈으로부터 마음으로 유사성을 전하는 일 보다도 실로 훨씬 더 많이 매력, 견고함, 질서를 논의와 실천에 있어서 보전하는 것을 생각하고 어떤 일을 못나고 나약하게 행하지 않도록 경계하고, 나아가 의견들과 행위들 전부에 있어서 어떤 일을 방종하게 행하거나 생각하지 않도록 (경계한다).

Quibus ex rebus conflatur et efficitur id, quod quaerimus, honestum, quod etiamsi nobilitatum non sit, tamen honestum sit, quodque vere dicimus, etiamsi a nullo laudetur, natura esse laudabile.
그러한 것들로부터 생겨나고 이루어지는 그것, 우리가 탐구하는 것, honestas를, 비록 잘 알려지진 않았을지라도, 그럼에도 honestum할 그것을, 우리는 정당하게 말한다, 비록 그 누구로부터도 칭송받지 않을지라도, 칭송받을 본성이라고.
conflatur : conflo pass. bring about. invent, concoct.
efficitur : efficio pass. bring about. execute, cause. make, produce.

[15] Formam quidem ipsam, Marce fili, et tamquam faciem honesti vides, "quae si oculis cerneretur, mirabiles amores ut ait Plato, excitaret sapientiae".
더욱이 honestas의 바로 그 형식을, 나의 아들 마르쿠스, 또 말하자면 honestas의 얼굴을 너는 본다, "만일 그것이 두 눈으로 분간된다면, 플라톤이 말했듯 지혜에 대한 놀라운 사랑들을 일깨울 것이다."

Sed omne, quod est honestum, id quattuor partium oritur ex aliqua.
그러나 honestas한 모든 것, 그것은 네 가지 부분들 중 어떤 한 가지 것으로부터 나온다.

Aut enim in perspicientia veri sollertiaque versatur aut in hominum societate tuenda tribuendoque suum cuique et rerum contractarum fide aut in animi excelsi atque invicti magnitudine ac robore aut in omnium, quae fiunt quaeque dicuntur ordine et modo, in quo inest modestia et temperantia.
왜냐하면 (honestas한 모든 것은) 진리의 완전한 앎과 숙련됨에 관계되거나 혹은 인간들의 공동체에서 유지함에 또 각자가 자신의 몫을 나눠 가짐에 그리고 관계맺는 일들에 대한 믿음에 혹은 고양되고 또한 굴하지 않는 영혼의 위대함과 굳건함에 혹은 이루어지고 이야기된 모든 것들의 질서와 중용, 그 안에 겸양과 자제가 내재하는 그것에 관계되기 때문이다.
versatur : verso pass. w. in abl. be concerned with.
tuenda : tueor fut. part. acc. n. pl. see, look at, protect, watch, uphold.
tribuendo : tribuo fut. pass. part. share out, apportion.

Quae quattuor quamquam inter se colligata atque implicata sunt, tamen ex singulis certa officiorum genera nascuntur, velut ex ea parte, quae prima discripta est, in qua sapientiam et prudentiam ponimus, inest indagatio atque inventio veri, eiusque virtutis hoc munus est proprium.
그러한 네 가지 것들이 비록 그것들 사이에서 결합되고 함축된다 할지라도, 그럼에도 각각의 것들로부터 의무들의 특정한 종류들이 생겨난다, 마치 그것의 부분으로부터, 첫 번째로 구분된 것들인, 우리가 그 안에 지혜와 사려를 둔, 진리의 탐색과 발견이 내재하는 것처럼, 또 그 탁월함에 대해 이러한 의무가 고유하다.

-蟲-
[4] Equidem et Platonem existimo si genus forense dicendi tractare voluisset, gravissime et copiosissime potuisse dicere et Demosthenem si illa, quae a Platone didicerat, tenuisset et pronuntiare voluisset, ornate splendideque facere potuisse; eodemque modo de Aristotele et Isocrate iudico, quorum uterque suo studio delectatus contempsit alterum.
정말로 나는 플라톤도 법정 연설의 방식을 그가 이끌어 내려(다루려) 바랐었더라면, 가장 묵직하고 가장 풍성하게 말할 수 있었다고 평가하고 데모스테네스 또한 만일 저 일들, 플라톤으로부터 그가 배웠던 것들을, 그가 간직하였고 또 선언하려 바랐었더라면, 화려하고도 눈부시게 해낼 수 있었다고 평가한다; 또 같은 방식으로 아리스토텔레스와 이소크라테스에 대해서도 나는 판단한다, 그들 양자가 그 자신의 전념(한 바)으로 기뻐(도취되어?) 다른 쪽을 경시하였었다고.
tractare : tracto inf. to keep on pulling or dragging, drag about. to deal with, treat.
voluisset : plpf. subj.
copiosissime : copiosus, copiose(adv). copiously.
potuisse : pf. inf. 왜 subj 아닐까?
didicerat : disco plpf.
tenuisset : teneo plpf. subj. hold, keep.
pronuntiare : pro-nuntio inf. proclaim, announce.
delectatum : delector part. pf. pass.
contempsit : contempno. pf. contempt.

Sed cum statuissem scribere ad te aliquid hoc tempore, multa posthac, ab eo ordiri maxime volui, quod et aetati tuae esset aptissimum et auctoritati meae.
그러나 내가 너에게 무엇이든 쓰기로 작정하였기에 이 시기에, 이 이후로 많은 것들을, 나는 다음과 같은 것으로부터 시작하기를 가장 바랐다, 네 나이에도 나의 직함에도 가장 걸맞았을 것으로부터.
statuissem : statuo plpf. subj. decide.
ordiri : ordior inf. begin.
esset : sum impf. subj.

Nam cum multa sint in philosophia et gravia et utilia accurate copioseque a philosophis disputata, latissime patere videntur ea quae de officiis tradita ab illis et praecepta sunt.
왜냐하면 철학 속에는 세밀하고도 풍성하게 철학자들에게서 논의된 중요하고도 유익한 많은 것들이 있을 터이나, 의무에 대해서 저들로부터 전해진 그리고 가르쳐진 것들이 가장 널리 알려진 것으로 보이기 때문이다.
cum : cum + subj. 원인절.
sint : sum subj 3pl.
latissime : wide, broad. adv. supr.
patere : pateo inf. stand open, be open. extend. be well known.
tradita : trado pf. pass. part. hand or pass over.
praecepta : praecipio pf. pass. part. teach, instruct.

Nulla enim vitae pars neque publicis neque privatis neque forensibus neque domesticis in rebus, neque si tecum agas quid, neque si cum altero contrahas, vacare officio potest in eoque et colendo sita vitae est honestas omnis et neglegendo turpitudo.
삶에의 어느 부분도 국가적이든 개인적이든 사회적이든 가정적이든 문제들에 있어서, 네 자신을 가지고(그에 대해) 뭔가를 한다 하든, 다른 사람과 더불어 이끈다(관계한다) 하든, 그 일에 있어서 의무로부터 자유로울 수 있는 것이 없고 존중될 바의 것으로 허용된 것들은 모든 삶의 영광이며 경시될 바의 것으로는 수치이기 때문이다(enim).
contrahas : con-traho subj. 2sg.
vacare : w. abl. destitute or devoid(of), free from.
colendo : colo fut. pass. part. abl.live in. look after, keep going. tend. honor(v).
sita : sino pf. pass. part. allow, permit.(n.pl.nom. → est.)
honestas : honor. moral rectitude.
neglegendo : neglego
turpitudo : shame.

[5] Atque haec quidem quaestio communis est omnium philosophorum.
또한 바로 이 물음이 모든 철학자들의 공통된 물음이다.

Quis est enim, qui nullis officii praeceptis tradendis philosophum se audeat dicere? Sed sunt non nullae disciplinae, quae propositis bonorum et malorum finibus officium omne pervertant.
왜냐하면 누가 있는가, 전해 받을 그 어떠한 의무에의 계명들도 없이 감히 그 자신을 철학자라 말할 자가? 그러나 그 어떠한 가르침들도 전혀 없지는 않다, 좋은 것들과 나쁜 것들의 의도된(실천적/현실적?) 한계들로써 모든 의무를 전복시킬.
tradendis : trado fut. pass. part.
propositis : pro-pono pf. pass. part. propositum pl. dat.
pervertant : per-verto subj. overthrow. subvert.

Nam qui summum bonum sic instituit, ut nihil habeat cum virtute coniunctum, idque suis commodis, non honestate metitur, hic, si sibi ipse consentiat et non interdum naturae bonitate vincatur, neque amicitiam colere possit nec iustitiam nec liberalitatem; fortis vero dolorem summum malum iudicans aut temperans voluptatem summum bonum statuens esse certe nullo modo potest.
왜냐하면 최고선을 그런 식으로 확정짓기 때문이다, 탁월함과 아무런 관련도 갖지 않도록, 더구나 그 자신의 흥미들로써 (평가하고), 도덕적 정직(영광)으로 평가하지 않는다, 이 자는, 만일 그 스스로 자신에게 관계하고 때로 본성의 선에게도 정복되지(순종하지) 않는다면, 우정도 정의도 고결함도 증진시킬 수 없다면; 그는 실로 고통을 가장 나쁜 것으로 판단하며 용감하거나 쾌락이 최고의 선이라고 정하면서 자제력이 있을 수 없다 어떤 식으로도.
commodis : commodum abl. pl. interest.
honestate : honestas abl. honor, integrity.
metitur : metior 3sg. measure.
consentiat : consentio subj. join in feeling, be in agreement/harmony.
interdum : sometimes, now and then.
colere : colo inf. promote growth.


[6] Quae quamquam ita sint in promptu, ut res disputatione non egeat, tamen sunt a nobis alio loco disputata.
그런 것들이 제시됨에 있어서 논의할 거리조차 없을 정도일지라도, 우리(나)에 의해 다른 곳에서 논의되었다.
egeat : egeo subj. w. gen.

Hae disciplinae igitur si sibi consentaneae velint esse, de officio nihil queant dicere, neque ulla officii praecepta firma, stabilia, coniuncta naturae tradi possunt, nisi aut ab iis, qui solam, aut ab iis, qui maxime honestatem propter se dicant expetendam.
그러므로 이러한 가르침들은 만일 그 자체에 일관된 것들이길 바란다면, 의무에 대해서 아무것도 말할 수 없을 터이거나, 의무의 어떤 확실한, 안정적인, 본성에 관련된 계명들을 전해 받을 수 없을 것이다, 만일 혼자임을 최대 도덕적 정직이라 말할 자들 혹은 그 자신을 위해 욕망될 것이라 말할 저자들에 의해서가 아니라면.(or 오직 혹은 대체로 그 자신을 위하여 욕망될 것이 도덕적 정직이라 말할 저자들에 의해서가 아니라면)
velint : volo subj. 3pl.
queant : queo subj. 3pl. be able to.

Ita propria est ea praeceptio Stoicorum, Academicorum, Peripateticorum, quoniam Aristonis, Pyrrhonis, Erilli iam pridem explosa sententia est, qui tamen haberent ius suum disputandi de officio, si rerum aliquem dilectum reliquissent, ut ad officii inventionem aditus esset.
고유한 것이다 그 계명이 스토아학파, 아카데미아학파, 그리고 소요학파에, 왜냐하면 아리스톤, 퓌론, 에릴루스의 그 계명은 이미 예전에 추방된(거부된) 지혜이기 때문이다, 그렇지만 그들은 의무에 대해 논의될 고유한 권리를 지닐 것이다, 만일 사안들 중 어떤 것이든 선택으로 내버려 둔다면, 의무의 발견을 향하여 기회가 있도록.

Sequemur igitur hoc quidem tempore et hac in quaestione potissimum Stoicos, non ut interpretes, sed, ut solemus, e fontibus eorum iudicio arbitrioque nostro quantum quoque modo videbitur, hauriemus.
그러므로 물론 우리(나)는 이 시간 이 방식으로 물음에 있어서 주로 스토아학파를 따를 것이다, 번역가들로서가 아니라, 익숙한 것처럼, 그들의 원천으로부터 우리(나) 자신의 판단과 선택에 같은 방식으로 가치있어 보이는 만큼을, 끌어낼 것이다.
Sequemur : sequor fut. follow.
solemus : soleo. be in the habit of, become accustomed to.
videbitur : video fut. pass.
hauriemus : haurio fut. draw up/out.

[7] Placet igitur, quoniam omnis disputatio de officio futura est, ante definire, quid sit officium, quod a Panaetio praetermissum esse miror.
그러므로 믿어진다, 의무에 대한 모든 논의가 있으리라는 것이, 정의함에 앞서, 무엇이 의무일지, 파나이티우스에 의해 간과되었다는 것에 내가 놀라는.
Placet : impers. it is pleasing, gives pleasure. is believed.

Omnis enim, quae a ratione suscipitur de aliqua re institutio, debet a definitione proficisci, ut intellegatur, quid sit id de quo disputetur. . . .
왜냐하면 모든 것은, 어떤 것에 대해서든 추론에 의해 뒷받침되는 학문은, 정의로부터 출발해야하기 때문이다, 그것이 이해되도록, 무엇에 대해 논의되는 것일지….

Omnis de officio duplex est quaestio.
의무에 대한 모든 것은 이중의 물음이다.

Unum genus est, quod pertinet ad finem bonorum, alterum, quod positum est in praeceptis, quibus in omnes partes usus vitae conformari possit.
하나의 방식은, 선의 한계에 관련하는 것이고, 다른 것은, 계명들 속에 놓인다, 그것들로 모든 면에서 삶의 실천이 묘사될 수 있을.
positum : pono pf. pass. put.

Superioris generis huiusmodi sunt exempla, omniane officia perfecta sint, num quod officium aliud alio maius sit et quae sunt generis eiusdem.
가장 위의 종류의 이와(다음과) 같은 방식들이 예시들이다, 의무들은 전부 완벽한 것들일지, 의무들 중 어떤 것이 다른 것보다 더 클지 아닐지 그리고 이와 같은 종류의 것들이다.
Quorum autem officiorum praecepta traduntur, ea quamquam pertinent ad finem bonorum, tamen minus id apparet, quia magis ad institutionem vitae communis spectare videntur; de quibus est nobis his libris explicandum.
그런 의무들의 계명들이 취해지지만, 그 계명들이 좋은 것들의 한계에 관련한다 하더라도, 그것은 덜 분명할 것이다, 왜냐하면 오히려 일상 생활의 훈육에 대한 고려로 보이기 때문이다; 그러한 것들에 대해서 우리의 이 책들로 설명될 것이다.
magis : adv. more nearly, rather.

[8] Atque etiam alia divisio est officii.
그리고 또 의무의 다른 구분이 있다.
Nam et medium quoddam officium dicitur et perfectum.
왜냐하면 어떤 중간의 의무도 완전한 의무도 이야기되기 때문이다.
Perfectum officium rectum, opinor, vocemus, quoniam Graeci katorthoma, hoc autem commune officium kathekon vocant.
완전한 의무는 올바름이라고, 내 생각에, 우리는 부를 것이다, 왜냐하면 그리스인들이 κάτορθωμα, 하지만 이 일상의 의무를 καθῆκον라고 부르기 때문이다.
κάτορθωμα : that which is done rightly, virtuous action. perfection.
καθῆκον : precise proportion.

Atque ea sic definiunt, ut rectum quod sit, id officium perfectum esse definiant; medium autem officium id esse dicunt, quod cur factum sit, ratio probabilis reddi possit.
또 그들은 그것들을 그렇게 정의한다, 어떤 것이 옳다면, 그것을 완전한 의무인 것으로 그들이 정의하게끔; 하지만 중간의 의무라 이것을 그들은 말한다, 어떤 것이 어떤 이유에서 행해졌다면, 그럴듯한 설명이 되돌려질 수 있을.


[9] Triplex igitur est, ut Panaetio videtur, consilii capiendi deliberatio.
그러므로 삼중이다, 파나이티우스에게 그렇게 보였던 것처럼, 논의의 고려사항으로 취해야 할 것은.

Nam aut honestumne factu sit an turpe dubitant id, quod in deliberationem cadit; in quo considerando saepe animi in contrarias sententias distrahuntur.
왜냐하면 영광스러운 행위일지 아니면 수치인지 사람들은 의심하기 때문이다 그것을, 숙고 속에 들어가는 것을; 그 고찰에 있어서 종종 마음들은 반대되는 의견들로 분열된다.

Tum autem aut anquirunt aut consultant ad vitae commoditatem iucunditatemque, ad facultates rerum atque copias, ad opes, ad potentiam, quibus et se possint iuvare et suos, conducat id necne, de quo deliberant; quae deliberatio omnis in rationem utilitatis cadit.
다음으로 또 그들은 삶의 일상적인 것과 즐거운 것에 대해 탐구하고 고려하며, 그것들의 수단들과 방편들에 대해, 영향력에 대해, 능력에 대해,
그것들로 그들이 그 자신과 그 자신의 것들을 도울 수 있을지, 그것이 유익할지 아닐지, 그것에 대해 숙고한다; 이 모든 숙고는 유용성의 설명으로 들어간다.

Tertium dubitandi genus est, cum pugnare videtur cum honesto id, quod videtur esse utile.
세 번째로 숙고될 것의 종류가 있다, 존경스러운 것과 다음의 것이 갈등하는 것으로 보일 때, 유용한 것으로 보이는 것이.

Cum enim utilitas ad se rapere, honestas contra revocare ad se videtur, fit ut distrahatur in deliberando animus afferatque ancipitem curam cogitandi.
왜냐하면 유용성이 그 자신을 향해 재촉할 때, 존경스러움은 반대로 그 자신을 향해 되부르는 것으로 보이기 때문에, 숙고 속에서 영혼이 분열되도록 그리고 고려해야할 이중의 근심을 가져오도록 하는 일이 일어난다.


-蟲-
[1] Quamquam te, Marce fili, annum iam audientem Cratippum idque Athenis abundare oportet praeceptis institutisque philosophiae propter summam et doctoris auctoritatem et urbis, quorum alter te scientia augere potest, altera exemplis, tamen, ut ipse ad meam utilitatem semper cum Graecis Latina coniunxi neque id in philosophia solum, sed etiam in dicendi exercitatione feci, idem tibi censeo faciendum, ut par sis in utriusque orationis facultate.
나의 아들 마르쿠스, 네가 이미 한 해 동안 크라팁푸스에게서 배우고 있고 그 일이 아테네에서 철학의 교훈들과 원칙들에 있어서 풍성하게 함이 (그의) 식자로서의 그리고 도시에서의 최대의 명성으로 인해, 그 둘(doctoris/urbis) 중 전자는 네가 지혜를 늘리도록 할 수 있고, 후자는 예시들로써[그러할 수 있다], 틀림없음에도 불구하고, 나 자신이 나의 유익함을 위해 언제나 그리스어와 라틴어를 관련시켰던 것처럼, 그 일을 나는 철학에서만이 아니라, 또한 연설의 훈련에 있어서도 하였는데, 나는 같은 일이 너에게도 행해져야 할 것으로(네가 같은 일을 해야 한다고) 생각한다, 네가 어느 쪽으로든 말하는 능력에서 고르도록(균등하도록).
Quamquam : although.
te : part.(audientem) S.
annum : year. acc. acc. of Time and Space.
audientem : audio pre. part. with acc. and pres. part.
Cratippus (Greek: Κρατίππος) of Pergamum, was a leading Peripatetic philosopher of the 1st century BC who taught at Mytilene and Athens. The only aspects of his teachings which are known to us are what Cicero records concerning divination. Cratippus was a contemporary of Cicero who was connected with him by intimate friendship, and entertained a very high opinion of him, for he declared him to be the most distinguished among the Peripatetics that he had known,[1] and thought him at least equal to the greatest men of his school.[2] Cratippus lived for a time at Mytilene, and accompanied Pompey in his flight after the Battle of Pharsalia, endeavouring to comfort and rouse him by philosophical arguments.[3] Several eminent Romans, such as M. Marcellus and Cicero himself, received instruction from him, and in 44 BC Cicero's son was his pupil at Athens, and was tenderly attached to him.[4] Young Cicero seems also to have visited Asia in his company.[5] When Julius Caesar was at the head of the Roman republic, Cicero obtained from him the Roman franchise for Cratippus, and also induced the council of the Areopagus at Athens to invite the philosopher to remain in the city and to continue his instructions in philosophy.[6] Although Cicero speaks of him as the leading philosopher of the Peripatetic school,[7] it is not certain if he was the scholarch.[8] After the murder of Caesar, Brutus, while staying at Athens, also attended the lectures of Cratippus.[9] (http://en.wikipedia.org/wiki/Cratippus_of_Pergamon)
Athenis : Athena pl. abl. Athens.
abundare : abound. with abl. to abound in.
oportet : oporteo 3sg. oportet with acc. and inf. it is proper, right, requisite, etc. ought to.
praeceptis : praecipio pf. pass. part. pl. abl. teaching, lesson, precept.
institutis : instituo pf. pass. part. pl. abl. custom, principle; decree; intention; arrangement; institution
propter : acc. prep. near. on account of, by means of, because of.
coniunxi : coniungo pf. connect.
dicendi : dico sg. fut. pass. part. gen.
par : equal.
sis : sum 2sg. subj.
orationis : 화법.

Quam quidem ad rem nos, ut videmur, magnum attulimus adiumentum hominibus nostris, ut non modo Graecarum litterarum rudes, sed etiam docti aliquantum se arbitrentur adeptos et ad dicendum et ad iudicandum.
그만큼 확실히 우리(나)가 그 일을 위해, 우리(나)에게 보이는 것처럼(보이기에), 오늘날의 사람들에게 커다란 도움을 가져다 주었다, 단지 그리스 문학에 낯선 사람들만이 아니라, 또한 가르침 받은(박식한) 이들도 스스로 어느 정도 얻었다고 생각하게 되도록(그 정도로), 말해야 할 일에 대해서도 판단해야 할 일에 대해서도.
quidem : certainly.
attulimus : affero(ad+fero) 1pl. pf.
adiumentum : help, assistance, support, means of aid.
modo : adv. only, merely.
rudes : rudis(a) pl.nom. still in its natural state.
aliquantum : certain quantity.
arbitrentur : arbitro subj. pass. 3pl. think, judge. consider. believe.
dicendum : dico fut. pass. part. say, declare, state.
iudicandum : iudico fut. pass. part. judge.

[2] Quam ob rem disces tu quidem a principe huius aetatis philosophorum et disces quam diu voles; tam diu autem velle debebis, quoad te quantum proficias non paenitebit.
이 일로 인해 너는 실로 이 시대의 철학자들 중의 일인자로부터 그만큼 배울 것이고 네가 바랄 만큼의 오랫동안 배울 것이다; 허나 그만큼 오랫동안 너는 원해야 할 것이다, 네가 이룰 만큼의 것이 너를 불만족스럽게 만들지 않을 때까지.
quoad : as long as
proficias : proficio 2sg. subj.

Sed tamen nostra legens non multum a Peripateticis dissidentia, quoniam utrique Socratici et Platonici volumus esse, de rebus ipsis utere tuo iudicio--nihil enim impedio--orationem autem Latinam efficies profecto legendis nostris pleniorem.
하지만 소요학파들로부터 많이 다르지는 않은 우리(나)의 것(글)들을 읽고서, 왜냐하면 우리(나)는 소크라테스적이고도 또한 플라톤적이기를 바라기에, 그것들 자체에 대해 네가 나름의 판단을 내릴지라도(tamen) -- 말하자면 나는 전혀 방해하지 않는다 -- 그러나 라틴어 연설을 너는 확실히 더 만족스럽게 이루어낼 것이다 우리(나)의 글들이 읽힘으로써(~을 읽음으로써).
legens : lego part. nom. sg.
utere : utor 2sg. ind. or impr. or fut.
efficies : efficio 2sg. fut. make out, work out. hence, complete, accomplish.
profecto : proficio pf. pass. part. make, accomplish. / adv. surely, crtainly.
legendis : lego fut. pass. part. abl. pl.
pleniorem : plenus compr. full, plump. satisfied.

Nec vero hoc arroganter dictum existimari velim.
이것이 실로 거만하게 이야기된 것으로 평가받기를 바라지는 않을 것이다.
vero : verus abl. / adv. yes, in truth.
arroganter : insolently, arrogantly, haughtily; presumptuously.
existimari : existimo inf. pass. value, esteem. think.
velim: volo subj.

Nam philosophandi scientiam concedens multis, quod est oratoris proprium, apte, distincte, ornate dicere, quoniam in eo studio aetatem consumpsi, si id mihi assumo, videor id meo iure quodam modo vindicare.
왜냐하면 철학하는 많은 이들에게 지혜를 인정하며, 연설의 고유한 것, 적절하고, 분명하며, 화려하게 말하는 것은, 그 일에 내가 생애를 바쳤기에, 내가 그 일을 나에게 권리주장(자부)한다면, 그것은 어느 정도 정당하게 주장한 것으로 나에게 보이기 때문이다.
nam : for.
philosophandi : philosophor dep. fut. part. pl. nom.
proprium : own.
apte, distincte, ornate : adv.
quoniam : because, since, seeing that.
consumpsi : consumo pf.
assumo : w. sibi. to lay claim to. arrogate.
iure : adv.
quodam modo : in a measure.
vindicare : vindico inf. claim, vindicate, punish, avenge.

[3] Quam ob rem magnopere te hortor, mi Cicero, ut non solum orationes meas, sed hos etiam de philosophia libros, qui iam illis fere se aequarunt, studiose legas,--vis enim maior in illis dicendi,--sed hoc quoque colendum est aequabile et temperatum orationis genus.
그래서 나의 키케로, 나는 이러한 것으로 인해 너에게 진지하게 권한다, 나의 연설들만이 아니라, 또한 철학에 대한 이 책들을, 그 책들이 이제 저 연설들에 거의 비등해진, 네가 열심으로 읽도록, -- 말하자면 저 말에 대한 책들에 있어서 더 큰 힘이 있지만, -- 그러나 마찬가지로 가꾸어져야 할 그러한 것이이다 이 온화하고 절제된 연설의 방식도.
magnopere : magno opere. magnus + opus¹. with great endeavours, earnestly, strongly.
fere : nearly, almost, about.
aequarunt : aequo pf. level, make even/straight. equal. compare.
colendum : colo fut. pass. live in. till, cultivate, promote growth.
aequabile : equal, alike, uniform, steady. unruffled.
tmeperatum : tempero pf. pass. part.

Et id quidem nemini video Graecorum adhuc contigisse, ut idem utroque in genere elaboraret sequereturque et illud forense dicendi et hoc quietum disputandi genus, nisi forte Demetrius Phalereus in hoc numero haberi potest, disputator subtilis, orator parum vehemens, dulcis tamen, ut Theophrasti discipulum possis agnoscere.
그리고 더욱이 그런 일이 그리스인들 중 누구에게서도 나는 여지껏 일어난 것을 보지 못하고 있다, 동일한 사람이 그 두 방식 모두에 있어서 애썼고 공적인(법정) 연설의 그것도 차분한 토론의 방식도 따랐을/추구했을 (그런 일이 일어났다면), 아마도 데메트리우스 팔레레우스가 이러한(다음과 같은) 수의 점들에서 가지게 될 수 있지 않다면, 정밀한 토론자이자, 약간 덜 격정적인, 그렇지만 달콤한 연설가, 테오프라스투스의 제자로 네가 인정할 수 있을.
nemini : nemo. locative.
contigisse : contingo pf. inf. happen, befall, turn out.
utroque : to both places, in both directions, to both sides.
genere : genus abl. model, method, style, fashion, way.
elaboraret : elaboro impf. subj. 3sg. take pains, exert oneself. bestow care on.
sequeretur : sequor impf. subj. 3sg. result, ensue.
forense : public, pertaining to the courts.
nisi : except. if not.
forte : by chance, perhaps.
 Demetrius of Phalerum (also Demetrius of Phaleron or Demetrius Phalereus, Greek: Δημήτριος Φαληρεύς; c. 350-c. 280 BC[1]) was an Athenian orator originally from Phalerum, a student of Theophrastus and one of the first Peripatetics. Demetrius was a distinguished statesman who was appointed by Cassander to govern Athens, where he ruled as sole ruler for ten years, introducing important reforms of the legal system while maintaining pro-Cassander oligarchic rule. He was exiled by his enemies in 307 BC, and he went first to Thebes, and then, after 297 BC, to the court of Alexandria. He wrote extensively on the subjects of history, rhetoric, and literary criticism. (http://en.wikipedia.org/wiki/Demetrius_of_Phalerum)
 Theophrastus (Greek: Θεόφραστος; c. 371 – c. 287 BC[1]), a Greek native of Eresos in Lesbos, was the successor of Aristotle in the Peripatetic school. He came to Athens at a young age, and initially studied in Plato's school. After Plato's death he attached himself to Aristotle. Aristotle bequeathed to Theophrastus his writings, and designated him as his successor at the Lyceum. Theophrastus presided over the Peripatetic school for thirty-six years, during which time the school flourished greatly. After his death, the Athenians honoured him with a public funeral. His successor as head of the school was Strato of Lampsacus. (http://en.wikipedia.org/wiki/Theophrastus)

Nos autem quantum in utroque profecerimus, aliorum sit iudicium, utrumque certe secuti sumus.
그렇지만 우리가(내가) 얼마만큼을 양쪽에 있어서 이루어낼 것인지는, 다른 이들의 판단일 것이고, 최소한 우리(나)는 양쪽 모두를 따랐다/추구해 왔다.
profecerimus : proficio pf. subj. 1pl.
secuti sumus : secor/sequor pf. 1pl.

-蟲-
Liber Primus Liber Secundus Liber Tertius

흐음; 세 권인데 5주 15회에 어느 책 어느 부분을 하시려나=_=?;;
작년에는 졸업논문 쓸 대화편 읽는 것과 겹쳐서 좀 많이 허술하게 수강했지만
이번에는 다른 일도 없고, 한 번 기합 빡 넣고 버텨 봐야지-_-;

-蟲-

+ Recent posts